«Ενδον σκάπτε»
Από μαθητής Γυμνασίου στη Σπάρτη Λακωνίας, θυμάμαι οικόπεδα να χάσκουν στην καρδιά της πόλης. Τοιχίσκοι μέσα τους και πέτρες διάσπαρτες θύμιζαν ότι εκεί κάτι κάποτε υπήρξε. Οπου η πυκνή βλάστηση άφηνε το βλέμμα να περάσει.
Ακούγαμε διάφορες ιστορίες για τη δουλοκτητική λειτουργία, που είχε δεσμεύσει τη γη μαζί και τα δικαιώματα των ανθρώπων που προφανώς επιχείρησαν να οικοδομήσουν στον χώρο τους. Δεκαετίες τώρα πολλά από αυτά τα οικόπεδα είναι στο έλεος του χρόνου. Εικόνα αδιαφορίας και εγκατάλειψης.
Θυμήθηκα τη Σπάρτη, ακούγοντας αυτές τις μέρες τη συζήτηση για την αρχαιολογική διάσταση του «Ελληνικού».
Σε όλες τις εποχές οι άνθρωποι πασχίζουν για τα αγαθά (τους). Να αποκτήσουν, να διαφυλάξουν, να εμπλουτίσουν. Η πολιτική είναι μια υπόθεση που συνδέεται άμεσα με αυτή τη λειτουργία. Και ως τέτοια αναπτύσσεται στο μέτωπο του παρόντος. Συνδέεται μαζί του και πειθαρχημένα θα έπρεπε να αποφεύγει αποδράσεις στον χρόνο, πριν ή μετά. Δεμένη με τα «πεζά» αγαθά του παρόντος, παραγωγή πλούτου, απασχόληση, ασφάλεια, υγεία, γνώση κ.ά. Και βέβαια στο κοπιαστικό μέτωπο του παρόντος βρίσκονται και κατοικούν το νόημα και ο λόγος της ύπαρξης.
Σε μια κοινωνία ηττημένη στο μέτωπο του παρόντος, λογικό είναι τα αγαθά πέραν του χρόνου να τη συγκινούν και να τη δικαιώνουν.
Μέχρι πριν από λίγο καιρό το ενδιαφέρον μονοπωλούσαν τα αγαθά του μέλλοντος. Αυτά που θα το χρηματοδοτούσαν άκοπα. Πετρέλαιο, φυσικό αέριο, χρυσός, ουράνιο και άλλα κρυμμένα στα έγκατα της γης αγαθά. Είναι ο κοιμισμένος πλούτος. Εκεί επί αιώνες. Περιμένει τους σύγχρονους Ελληνες να τον αναδείξουν και να τον χαρούν. Και να η εύκολη λύση για το Ασφαλιστικό και να η τροφοδότηση του κοινωνικού κράτους. Το μέλλον θα είναι λαμπρό. Αρκεί να βγει στο φως της ημέρας.
Η συζήτηση για το «Ελληνικό» και η έμφαση στο «αρχαιολογικό» έφεραν όμως στην πρώτη γραμμή και τα αγαθά του παρελθόντος.
Από τον λόφο Καστά, όπου η αρχαιολογική έξαρση έφθασε, προσωρινά, σε υψηλά επίπεδα, μέχρι το «Ελληνικό» πρόκειται για την ίδια προσήλωση στα αγαθά του παρελθόντος. Η επίκληση αυτών των αγαθών παίρνει χαρακτήρα υψιπετούς ιερότητας, καθώς οι αρχαιολόγοι, ως άλλοι θεολόγοι, προστατεύουν αυτή την αλήθεια της ιστορίας.
Τι μπορεί να συγκριθεί με το όραμά τους;
Τι αξία έχει ένα πεζό σχέδιο ανάπτυξης;
Γιατί τα νέα οικοδομήματα να κρύψουν για πάντα τα πιθανά περικλεή οικοδομήματα του παρελθόντος;
Συμμερίζομαι την ψυχή των ερωτημάτων.
Μόνο που εδώ, στη σύγχρονη Ελλάδα, η αρχαιολογική προσήλωση γίνεται ιδεολογία και ως τέτοια λαμβάνει «εσχατολογική» διάσταση, που εκτείνεται κατά παράδοξο τρόπο όχι στο μέλλον, αλλά στο παρελθόν.
Σε κατάσταση ελαφρότητας ο οικισμός «Ελλάς» δεν είναι πολιτικά σε θέση να διαβάσει δημιουργικά την εποχή, στρατευμένος στο μέτωπο του παρόντος. Δεν μπορεί να συνδυάσει τις ανάγκες των ανθρώπων της εποχής με τη διαφύλαξη του μέγιστου αγαθού της ιστορικής του διαδρομής και υπόστασης.
Τα αγαθά πέραν του χρόνου είναι αγαθά πέραν των ανθρώπων. Γιατί ως αγαθά του παρελθόντος ή του μέλλοντος είναι η άρνηση της δοκιμασίας του παρόντος. Και επειδή επιτηδείως μεταθέτουν, επιτηδείως παραπλανούν. Δεν είναι συνεπώς μόνο άχρηστα, αλλά και επικίνδυνα, όπως κάθε ουτοπική προσδοκία.
Αν μας παρατηρούσε ο Χείλων ο Λακεδαιμόνιος, με συμπάθεια υποθέτω, ίσως και κατανόηση για τη βαθιά αλλοίωση, θα μας έλεγε: «Ενδον σκάπτε».
