Ετσι μίλησε ο Περικλής

Αν ζούσε ανάμεσά μας ο Αρθούρος Σοπενχάουερ, δεν θα έχανε ευκαιρία να αντλήσει επιχειρήματα από την εποχή. Θα έβλεπε την επανάληψη του ίδιου δράματος, με άλλα πρόσωπα και με διαφορετικές ενδυμασίες. Και αν έτρεχε η φαντασία του, θα συναντούσε τον Περικλή, λίγο πριν από τον θάνατό του, να μιλάει μέσα σε πόλεμο και πανδημία για την αιώνια φύση του δεσμού και τη διαλεκτική της σχέσης πολίτη – πόλεως.

«…Εγώ δηλαδή πιστεύω ότι μια πολιτεία, άμα ως σύνολο στέκεται γερά, αποβαίνει χρησιμότερη για τους πολίτες παρά εάν ένας-ένας οι πολίτες χωριστά ευημερούν και η ίδια ως σύνολο καταρρέει. Διότι ένας άνθρωπος που ως άτομο ευδοκιμεί ενώ η πατρίδα του καταστρέφεται, χάνεται και αυτός μαζί της, αντιθέτως εάν κακοτυχεί σε πατρίδα ευτυχισμένη έχει πολλές ελπίδες να σωθεί.

Αφού λοιπόν μια πολιτεία είναι σε θέση να βαστάζει τις ατομικές συμφορές, ενώ ο καθένας πολίτης χωριστά αδυνατεί να φορτωθεί τις δικές της, πώς μπορεί να μην έχουν όλοι χρέος να την υπερασπίζονται;(…) Σαστισμένοι από τη δυστυχία στα σπίτια σας παρατάτε την υπόθεση της κοινής σωτηρίας και καταφέρεστε εναντίον μου που σας συμβούλευσα να πολεμήσετε και εναντίον του ίδιου του εαυτού σας που το συναποφασίσατε. (…) Και εγώ μεν παραμένω ο ίδιος, εσείς όμως αλλάξατε, επειδή έτυχε να πεισθείτε όταν ακόμα ήσασταν σώοι και αβλαβείς, και να μετανιώνετε τώρα που υποφέρετε, και με το πεσμένο ηθικό σας η συμβουλή μου δεν σας φαίνεται σωστή (…) και εξαιτίας της μεγάλης και μάλιστα απότομης μεταβολής, το χαμηλό φρόνημά σας δεν σας επιτρέπει να μένετε σταθεροί. Γιατί το ξαφνικό και το απροσδόκητο και αυτό που συμβαίνει αντίθετα σε κάθε υπολογισμό καταβάλλει την αυτοπεποίθηση. Και αυτό ακριβώς έχει γίνει μ’ εσάς εξαιτίας των άλλων δεινών, αλλά κυρίως εξαιτίας της επιδημίας. Ομως είστε πολίτες μιας πόλης μεγάλης, αναθρεμμένοι με ήθη αντάξια του μεγαλείου της, κι έχετε χρέος να υπομείνετε πρόθυμα ακόμη και τις πιο μεγάλες συμφορές (…) και ούτε να στέλνετε πρέσβεις στους Λακεδαιμονίους για ειρήνη, ούτε να δείχνετε ότι οι σημερινές κακουχίες σάς είναι βάρος δυσβάστακτο, γιατί όσοι ελάχιστα καταβάλλονται στις συμφορές και έχουν μέγιστη αντοχή στη δράση, είτε πόλεις, είτε άτομα, αυτοί επικρατούν».

Ετσι μίλησε ο Περικλής στους κλονισμένους από τον πόλεμο και την επιδημία Αθηναίους.