Τι γίνεται; Πού πάμε; Τι μας έχει συμβεί; Γιατί είμαστε η μόνη χώρα στην Ευρωζώνη σε τέτοια κατάσταση;
Το πρόβλημά μας έρχεται από μακριά. Στη χώρα, τις τελευταίες δεκαετίες, μιλάμε για το Ά74 και μετά, δεν λειτούργησε ποτέ αυτό που ονομάζουμε πολιτικό σύστημα προς την κατεύθυνση των αλλαγών, της προσαρμογής στις νέες συνθήκες και στις νέες ανάγκες. Η χώρα είχε εγκατασταθεί στο τέλμα της αδράνειας, με τα δύο μεγάλα κόμματα να εναλλάσσονται στην εξουσία και μια πολιτική και κοινωνική ατμόσφαιρα που με κάθε τρόπο έστελνε το μήνυμα ότι για πάντα τα πράγματα θα είναι έτσι, η διαιώνισή τους είναι μια εύκολη υπόθεση, χωρίς ποτέ στη δημόσια συζήτηση να αντιμετωπιστεί σοβαρά το ζήτημα της παραγωγής του πλούτου, το ενδεχόμενο εξάντλησης των πόρων και, φυσικά, ποτέ δεν θα μπορούσε κανείς να διανοηθεί τη χρεοκοπία του κράτους.
Μια κοινωνία σε επανάπαυση, μέσα στη σχετική της ευμάρεια, συμβιβασμένη με την αναξιοκρατία, την αδυναμία του κράτους, τη γραφειοκρατία και την αδιαφορία για τα σπουδαία και σημαντικά, όπως π.χ. για τα σχολεία και τα πανεπιστήμιά της. Έτσι, δεν έγινε ποτέ μια σοβαρή συζήτηση πώς μεταβιβάζεται η γνώση και ποια είναι η αξία της γνώσης για την εξέλιξη των κοινωνιών και για την παραγωγή του πλούτου. Συνολικά, αδιαφόρησε γιΆ αυτό το μείζον θέμα, την ίδια στιγμή που την απασχολούσαν πάρα πολύ οι αμοιβές στον δημόσιο τομέα, οι αμοιβές και η αυτόματη τιμαριθμική αναπροσαρμογή (ΑΤΑ). Η πρόταξη της στασιμότητητας, π.χ. άρνηση αλλαγών στο ασφαλιστικό, ήταν ο οδηγός. Κλασική συμπεριφορά κάθε καθυστερημένης κοινωνίας. Ως χώρα με καθυστερημένη κοινωνική και πολιτική συνείδηση, λοιπόν, διαφέρουμε από τις άλλες χώρες της Ευρωζώνης, παραμένουμε εγκλωβισμένοι στον μικρόκοσμό μας, την ώρα που η Ευρώπη, ό,τι κι αν της καταλογίζουμε, έχει μέσα της μια κίνηση, μια αναζήτηση.
Πώς εξηγείτε την τόσο ισχυρή κοινωνική στήριξη προς την κυβέρνηση;
Πράγματι, έχει ευρύτατη αποδοχή και στήριξη. Αυτό κατανοείται από τα πέντε χρόνια της κρίσης, την απώλεια εισοδημάτων που προκάλεσε, τη μεγάλη ανεργία, την ύφεση και την απουσία χειροπιαστής προοπτικής και ελπίδας. Μαζί με τη μεγάλη αποτυχία στο μέτωπο της επεξήγησης του προηγούμενου κυβερνητικού σχήματος. Ο ΣΥΡΙΖΑ, μέσα από μια ρητορική καταγγελίας, μέσα από το προπαγανδιστικό, απλουστευτικό σχήμα μνημόνιο-αντιμνημόνιο, κατόρθωσε να πείσει ως εκφραστής της ελπίδας και έτσι να κερδίσει την ψήφο στις 25 Ιανουαρίου. Αυτή η επιλογή των πολιτών αντέχει ακόμη και σήμερα. Θα ήταν παράδοξο οι άνθρωποι να αλλάξουν γνώμη μέσα σε λίγες μέρες. Σε κάθε περίπτωση, στο μέτωπο της πραγματικότητας κρίνονται και η ψήφος και η εμπιστοσύνη. Στο χρόνο θα δοκιμαστεί και αυτή η κυβέρνηση.
Μήπως η αιτία βρίσκεται στην ταπείνωση που πράγματι υπέστη ο ελληνικός λαός;
Θα μπορούσε κανείς να το δει και έτσι. Δεν συμφωνώ όμως με αυτό. Η ταπείνωση στο πολιτικό λεξιλόγιο των τελευταίων μηνών είναι μια κατασκευή διαφυγής. Είναι ένα εύκολο πολιτικό επιχείρημα, που παρακάμπτει ουσιώδεις πτυχές της πραγματικότητας, γιατί φοβάται να τις αντιμετωπίσει. Δεν υπάρχει ταπείνωση, υπάρχει άρνηση του αγώνα. Η ίδια η κοινωνία, όλοι εμείς, οφείλουμε να σηκώσουμε το βάρος της υπεράσπισης του εαυτού μας, να θεμελιώσουμε την υπερηφάνεια μας και όχι να κρυβόμαστε πίσω από καταγγελίες περί εχθρών, συνωμοσίας και ταπείνωσης.
Υπάρχει κίνδυνος για την ελληνική παρουσία στον σκληρό πυρήνα της Ε.Ε.;
Αυτή την ώρα που μιλάμε, θεωρώ πολύ δύσκολη έως αδύνατη μια τέτοια εξέλιξη. Ποτέ όμως δεν μπορεί κανείς να προβλέψει την κατάληξη μιας κρίσης. Εύχομαι να μην το ζήσουμε.
Βλέπετε κάποια πολιτική διέξοδο;
Πρώτα πρώτα υπάρχει η κυβέρνηση. Αποτέλεσμα της λαϊκής ψήφου. Αυτή οδηγεί και αυτή θα οδηγήσει τώρα τα πράγματα. Δεν μπορώ να προβλέψω την εξέλιξή της. Η εκτίμησή μου είναι ότι, για ιδεολογικούς κυρίως λόγους, η ομάδα που βρίσκεται στην εξουσία της χώρας θα προτάξει τη σχέση της με το κράτος και θα υποτιμήσει άλλες ανάγκες, που συνδέονται π.χ. με την αποτελεσματική αντιμετώπιση της ανεργίας, τις προϋποθέσεις της οικονομικής ανάπτυξης και τις αλλαγές που είναι επείγουσες στις κρατικές λειτουργίες. Αυτό που θα ευχόμασταν ως εξέλιξη, προσαρμογή στις συνθήκες και ανασυγκρότηση, φοβάμαι ότι δεν θα το δούμε. Είναι επείγουσα η ανάγκη οι πολιτικές δυνάμεις που βρίσκονται στην αντιπολίτευση να επιχειρήσουν μια ανασύνταξη, ώστε και μια ισορροπία να προκύψει και μια κριτική στις κυβερνητικές πρωτοβουλίες να θεμελιωθεί. Πάντως, η σημερινή κυβέρνηση έχει προϋποθέσεις διάρκειας. Κανείς ας μην το αγνοεί αυτό.
Γιατί ήταν τόσο βαριά η ήττα των «μνημονιακών»; Το δίπολο μνημόνιο-αντιμνημόνιο είναι τεχνητό και αποπροσανατολιστικό, αλλά το θέτω έτσι για να συνεννοηθούμε…
Όπως σταθερά, χρόνια τώρα, υποστηρίζω, το σχήμα μνημόνιο-αντιμνημόνιο υπήρξε μια ψευδής διαίρεση. Κατασκευασμένο προπαγανδιστικό σχήμα παραπλάνησης. Μέσα από την απλούστευση, έκρυβε τα πραγματικά προβλήματα. Το μνημόνιο δεν έφερε την κρίση, η κρίση έφερε το μνημόνιο. Οι πολιτικές συνέπειες αυτής της διαπίστωσης θα οδηγούσαν σε μια απαιτητική πολιτική και από την τότε αντιπολίτευση, άρα πιο κοντά στην πραγματικότητα και την αλήθεια. Αυτό καλύφθηκε μέσα από τον καταγγελτικό λόγο. Και οι άνθρωποι πίστεψαν –και πολλοί πιστεύουν ακόμη– ότι υπάρχουν εύκολες λύσεις. Εύκολες λύσεις δεν υπάρχουν. Στο μέτωπο αυτό έχασαν οι λεγόμενοι «μνημονιακοί». Εξάλλου μην ξεχνάμε, οι μεν ήταν εκτεθειμένοι με αποφάσεις, οι άλλοι δραπέτευαν μέσα από τις καταγγελίες. Έτσι στήθηκε η παγίδα της «παραπλάνησης».
Υπάρχουν οι πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις που μπορούν να συγκρατήσουν την οπισθοδρόμηση;
Αυτό που ονομάζουμε πολιτικές δυνάμεις είναι ομάδες κυριαρχίας προσανατολισμένες στην εξουσία και την αυτοσυντήρησή τους. Πολιτική είναι μια δύναμη που προτάσσει τη σύγκρουση με την πραγματικότητα ως στρατηγική επιλογή, έχοντας ως σκοπό, μέσω των αλλαγών, να πάει σε επόμενη φάση. Σε συμμαχία με κοινωνικές δυνάμεις που, συνειδητοποιώντας την αναγκαιότητα των αλλαγών, γίνονται συντελεστές της νέας πραγματικότητας. Η αντίληψη της αδράνειας που επικράτησε τα τελευταία χρόνια, κυρίαρχη ακόμη, δεν μας επιτρέπει να είμαστε αισιόδοξοι.
Σας έχω ακούσει να ασκείτε πολύ σκληρή κριτική στην κυβέρνηση Τσίπρα. Θεωρείτε πραγματικά ότι έχει μεγαλύτερες ευθύνες από την προηγούμενη κυβέρνηση για την πορεία που έχουν πάρει τα πράγματα;
Ευθύνες, όπως το θέτετε, όχι. Μια πολιτική ομάδα, όμως, που βρίσκεται στην κυβέρνηση δεν αρχίζει τη ζωή της την ημέρα της εκλογής της. Έχει ένα παρελθόν. Μια συμπεριφορά και μια στάση. Έχει μια πολιτική συνείδηση. Η κριτική μου συνδέεται με αυτά. Ο ΣΥΡΙΖΑ υπήρξε ένας συντελεστής της κρίσης. Επειδή λειτούργησε ως ανάχωμα στη συνειδητοποίηση. Δηλαδή, ως δύναμη βαθιάς συντήρησης. Αυτό μεταφέρεται και στη διακυβέρνηση. Όποιος δεν συμβάλλει στη συνειδητοποίηση της κοινωνίας είναι οπαδός της ακινησίας και της συντήρησης.
Πώς θα ενισχυθεί η ελληνική διάθεση για ουσιαστικό εξευρωπαϊσμό; Πώς θα αναπτυχθεί μια τέτοια πολιτική διαδικασία;
Δεν έχω εύκολη απάντηση. Στο μέτωπο της συνειδητοποίησης βρίσκεται το κλειδί. Οι υποστηρικτές του ορθού λόγου παραμένουν μειοψηφία στη χώρα, η Ελλάδα είναι μια παραδοσιακή, καθυστερημένη κοινωνία στο μέτωπο της συνείδησης. Η κίνηση και η μεταβολή, μια διάθεση κάποιου εξευρωπαϊσμού, περνάει μέσα από βαθιές αλλαγές, που πρέπει κανείς πρώτα να τολμήσει να τις σκεφτεί και ύστερα να τολμήσει να τις κάνει. Χρειάζεται όντως μια πολιτική διαδικασία γιΆ αυτό. Η χώρα χρειάζεται μια ριζοσπαστική, μεταρρυθμιστική πολιτική δύναμη, που θα συγκρουστεί χωρίς περιστροφές με κατεστημένες δυνάμεις που με εργαλείο το κράτος κλέβουν πόρους από την κοινωνία, υπερασπίζονται το παλαιό, συντηρώντας τις ανισότητες και την αδράνεια. Όλες οι συγγενείς πολιτικές δυνάμεις που κινούνται γύρω από τον άξονα αυτό ή θα βρουν τρόπο συμπόρευσης ή θα σβήσουν μέσα στο χρόνο.
[Free Sunday, τεύχος 314]
