Εφημερίδα, ΤΟ ΒΗΜΑ, 20/09/2020
Είναι πικρό να σημειώνει κανείς την ματαιότητα των πραγμάτων. Ακόμη πιο πικρό να βλέπει κανείς την ορατή ματαιότητα των πράξεων.
Η απόπειρα του κ.Τσίπρα να ανακατασκευάσει την εικόνα του κόμματός του, με σκοπό την ανασυγκρότησή του, έχει όλα τα χαρακτηριστικά του μάταιου. Διαισθανόμενος αυτόν τον κίνδυνο, αναλαμβάνει ο ίδιος την ηχηρή υποστήριξή της. Αυτός είναι, μοιάζει, η ανασυγκρότηση.
Ένας νέος γραφισμός, μια αναζήτηση αισθητικά επιμελημένη, σε φόντο πολλαπλό, με τους συμμάχους υποβαθμισμένους, είναι το διαθέσιμο σήμα. Δίπλα ο κ.Τσίπρας, με την ελπίδα της αναζωογόνησης, την προσδοκία της αναγέννησης, καταφεύγει στην ηγεμονία του λόγου. Λόγος μακρόσυρτος, που, μέσα στο άγχος του εκφωνητή για την επιτυχία του εγχειρήματος, θέλει να τα πει όλα, να τα κατασκευάσει από την αρχή μέσα από την επίκλησή τους. Τη φαντασία της ηγεμονίας του λόγου - κατασκευαστή συνοδεύει η κυριαρχία της πράξης. Δίπλα στο νέο σήμα του κόμματος, υπάρχει το παλαιό σήμα της πράξης του.
Στον μεστό και πλούσιο σε νοήματα λόγο του κ.Τσίπρα, απουσιάζει κάθε λέξη αυτοκριτικής, κάθε υποψία συνειδητοποίησης, κάθε ίχνος εσωτερικής ανασυγκρότησης. Ωσάν η κυβερνητική πράξη του να μην υπήρξε ποτέ. Ωσάν το τραύμα που προκάλεσε να μπορεί να θεραπευτεί με ένα νέο λογότυπο.
Κάθε ιδεολογικοπολιτική ανασκευή, ως εγχείρημα νέας αρχής, είναι μια απόπειρα διαγραφής της μνήμης. Των ιδίων των πρωταγωνιστών πρώτα, που μη αντέχοντας τον παλαιό εαυτό τους, εμφανίζονται ως μεταμορφωμένοι άλλοι. Των ακροατών, των θεατών, των οπαδών μετά. Που καλούνται να ξεχάσουν την πράξη, υπέρ του περιστασιακού για την ανάγκη της στιγμής λόγου.
Μόνο που στην πολιτική διαδρομή των κοινωνιών δεν μπορεί να νοηθεί αμνησία. Δεν διαγράφεται η εμπειρία. Παραποιείται, μεταπλάθεται, παρερμηνεύεται, αλλά στέκει απαράγραπτη στο χρόνο. Τι κρίμα που μέχρι τώρα η εξουσία δεν βρήκε το σφουγγάρι, που θα καθάριζε τον μαυροπίνακα της συνείδησης!
Όλοι. Συνοδεύοντας το σήμα του κόμματός του ο κ.Τσίπρας, διευκρινίζει ότι ο λόγος του ισχύει για «τον καθένα». Δεν εξαιρεί. Δεν διαιρεί. Μας θέλει όλους. Για όλους θα μεριμνήσει. Και εκείνη η διεκδίκηση της τελικής διχοτόμησης; Εκείνος ο αυτάρεσκος διχασμός, που, σε ένταση κατεδαφιστική, αντηχεί ακόμη στην Βουλή των Ελλήνων; Που κατοικεί το «εμείς ή αυτοί»; Άκουσε κανείς κάτι για οριστική εξωσή του;
Αξίες. Συγκινούν οι αξίες. Δικαιώματα, δικαιοσύνη, δημοκρατία, ελευθερία. Αρχίζοντας από την πιο ιερή, την τελευταία, πότε πρόσθεσε ένα λιθαράκι στην υπαρξή της; Πότισε με μια σταγόνα τις ρίζες της; Πολέμησε για την ελευθερία του διαφορετικού άλλου;
Όταν κανείς εύκολα ξεχνάει τον εαυτό του, σημαίνει ότι ποτέ δεν τον έχει απαρνηθεί.
Εφημερίδα, ΤΟ ΒΗΜΑ, 13/09/2020
Είναι ήρεμες οι θάλασσες του Σεπτέμβρη, μας έλεγαν οι παλιοί ψαράδες σε εκείνες τις αξέχαστες βραδινές παρέες. Θα άλλαζαν γνώμη για τις «θάλασσες» του καιρού μας, αν άκουγαν τα γεγονότα του Σεπτέμβρη.
Ένα αόρατο χέρι σέρνει την κουρτίνα και ξαφνικά – νομίζουμε – αποκαλύπτει μπροστά μας το σύνολο της πραγματικότητάς μας. Αυτός ο Σεπτέμβρης εγείρει ζητήματα υπαρξιακά. Φέρνει στο φως αιτήματα ξεχασμένα. Μας καλεί να σκεφθούμε, ότι η προτίμησή μας στην τακτική εκδοχή του 24ώρου, δεν χρησιμεύει πιά. Μας διδάσκει ότι στον μακρύ χρόνο συντελούνται όλα.
Μας λέει ότι μια κοινωνία χωρίς στρατηγική ματιά στα πράγματα, χωρίς επιλογή πορείας στον μακρύ χρόνο, σύντομα θα συναντηθεί με τα επιλεγμένα αδιέξοδά της. Αυτός ο Σεπτέμβρης δεν λυπάται καθόλου την ψευδή συνείδηση του πλαστού κόσμου της σχετικής ευμάρειας.
Η μηχανική διακυβέρνηση και το αδρανές πνεύμα της, που για δεκαετίες υπήρξε ο οδηγός, έχει εξαντληθεί. Τώρα θα συναντηθούμε με τις «θάλασσες» που αγνοήσαμε, με τα γεγονότα που προσπεράσαμε, με την ανάγκη της επεξήγησης που υποτιμήσαμε, με τη ζωτική υποχρέωση αναζήτησης νοήματος που χλευάστηκε. Μόρια, Covid19, τουρκική επιθετικότητα, οικονομία.
Ένα – ένα τα ζητήματα αυτά διδάσκουν. Δεν μπορούμε να προχωρήσουμε «μετέωροι μες το χρόνο». Η τραγωδία στη Μόρια είναι το αποτέλεσμα της εγκατεστημένης αδράνειας στην αντιμετώπιση των προβλημάτων. Αδράνεια και αναβολή συντήρησε μια δομή που κυοφορούσε το τέλος της. Το προσφυγικό και μεταναστευτικό ζήτημα ξεπερνάει τα εθνικά όρια. Συνδέεται όμως με το μείζον ζήτημα της εθνικής ασφάλειας. Παραμελήθηκε. Και ως προς την ανθρωπιστική του διάσταση και ως προς την εθνική κρισιμότητά του.
Η άρνηση των συμπολιτών μας να συμμορφωθούν με τους κανόνες, που απαιτεί η δημόσια υγεία απέναντι στον Covid19, είναι αποτέλεσμα μιας άλλης άρνησης. Της άρνησης αποδοχής του υπαρκτού κόσμου. Ποτέ ο υπαρκτός κόσμος δεν συζητήθηκε με ευθύτητα στην δημόσια αγορά. Η παιδαγωγική αποδοχής των συνθηκών της πραγματικής ζωής απορρίφθηκε συνειδητά, με σκοπό τη χειραγώγηση των ανθρώπων. Η άρνηση της μάσκας είναι ο πικρός καρπός.
Η τουρκική επιθετικότητα ίσως βοηθήσει, ώστε να μεστώσει μια στρατηγική ματιά στον εαυτό μας. Πως υπήρξαμε, που βρισκόμαστε, πως πορευόμαστε. Για το εσωτερικό μέτωπο, με επίγνωση εκ μέρους των ανθρώπων του βάθους της απειλής, δεν υπάρχει η πολιτική μέριμνα για την αναγκαία στερέωσή του. Χωρίς το σθένος του εσωτερικού μετώπου καμιά αναμέτρηση δεν είναι νοητή.
Η κακή πορεία της οικονομίας και η κρίση στο μέτωπο της εργασίας, συμπληρώνουν τις μέρες ενός Σεπτέμβρη χωρίς προηγούμενο. Η δυνατή φωνή του είναι διαπεραστική. Οι καιροί της αμεριμνησίας έχουν οριστικά περάσει.
Εφημερίδα, ΤΟ ΒΗΜΑ, 23/08/2020
Λίγες ακόμη μέρες Αυγούστου. Ένα καλοκαίρι φτάνει στο τέλος του. Αν κανείς ήθελε να καταλάβει τον σύγχρονο Έλληνα, θα μπορούσε να τον ακολουθήσει στους δρόμους των καλοκαιριών του. Στο πρόσωπο του καλοκαιριού βλέπεις την Ελλάδα μιας εποχής. Της δικής μας.
Ταχύτητα. Η εκδρομή ξεκινάει με ταχύτητα. Με ορμή κατακτητική ξεχύνεται στις εθνικές οδούς και τους επαρχιακούς δρόμους. Κάπου τον περιμένουν ευφρόσυνα θαλασσινά νερά. Χαλίκια και άμμος. Θα ήθελε να μην υπάρχει ταξίδι. Να βρεθεί εκεί με τρόπο μαγικό. Στο «ζεστό εξώστη» του αλλού. Τόσες υποσχέσεις είδε και άκουσε στις πλατείες. Έχει μάθει. Την παράκαμψη του χρόνου την αναλαμβάνει ο ίδιος. Βιάζεται. Δεν θα μας φύγουν τα καλοκαίρια.
Παραλίες. Το δίλημμα «βουνό ή θαλασσα» έχει απαντηθεί. Θάλασσα. Οι παραλίες γίνονται τα καλοκαίρια ιερός της φαντασίας προορισμός. Στους όμορφους παράκτιους τόπους, θα φτάσει σαν μικρός κατακτητής. Προσωρινός επισκέπτης αυτός, θαρρείς ήρθε να εγκατασταθεί αιώνια. Θα μπορούσε η παραλία να του ανήκει, αν εκείνο το πολιτικό σύνθημα είχε γίνει πραγματικότητα. Η σχέση με τους τόπους είναι σχέση φαντασίας. Τα καλοκαίρια κερδίζει η πλαστότητα.
Απόσταση. Χωρίς απόσταση από τον τόπο κατοικίας δεν υπάρχει καλοκαίρι. Απόσταση γεωγραφική. Όσο μακρύτερα, τόσο καλύτερα. Το «νησί» θα είναι πάντα ο ιδανικός προορισμός. Αποσπασμένο από τη γήινη ενότητα εγγυάται και την απόσπαση από το χρόνο. Ο χρόνος είναι πάντα το ζήτημα και οι καταναγκασμοί του. Τα καλοκαίρια είναι μια παιδαγωγική απομάκρυνσης από την αναγκαιότητα των λοιπών πραγμάτων. Από την ευθύνη να συναντηθείς μαζί τους. Κάτι σαν μάθημα αυθόρμητης άρνησης.
Αμεριμνησία. Και έρχεται η αμεριμνησία του καλοκαιριού σαν συμπλήρωμα αυτής της φαντασίας. Αυτήν που θα ήθελε να τον συνοδεύει πάντα και παντού. Τα καλοκαίρια μοιάζει νοητή. Αφήνεται η μέριμνα σε άλλους. Τη διδαχή αυτή την έχει αφομοιώσει. Αλλοι έχουν την ευθύνη των μικρών ή μεγάλων ζητημάτων. Την αντίληψη την μεταφέρει σε όλες τις εποχές. Το καλοκαίρι βρίσκει την πληρότητά της.
Κοινωνικός προβληματισμός. Με την έξαρση του διαδικτύου τους μήνες αυτούς της εγγυημένης αμεριμνησίας, το σκηνικό του καλοκαιριού και των εκδρομέων του βρίσκει τιμητική θέση. Γίνεται αντικείμενο καθημερινής παρατήρησης, αυτόματης κριτικής και ερμηνείας. Κάτι σαν αυθόρμητη γνώση, όπως λέμε στην επιστήμη. Με έμφαση στα σκουπίδια. Τα σκουπίδια που αφήνουν πίσω τους σε δρόμους και παραλίες επισκέπτες και οποδοί της μέθης του καλοκαιριού.
Τα καλοκαίρια στην Ελλάδα μοιάζουν με τη σύγχρονη κοινή εκδρομή μας. Η τουρκική επιθετικότητα, η ελληνική αντίδραση, οι συνέπειες, η απειλητική επιστροφή του covid19, θα θυμίσουν το Σεπτέμβρη ότι όλα τα καλοκαίρια είναι σύντομα.
Εφημερίδα, ΤΟ ΒΗΜΑ, 06/09/2020
Εξακολουθούμε να βρισκόμαστε στη μεθόριο. Στην ανασφαλή ζώνη της. Αμφιβολία, δισταγμός και επιφύλαξη συνεχίζει να μας χαρακτηρίζει. Η ορμή των γεγονότων και η ταχύτητα των εξελίξεων δίνει την εντύπωση ότι παρακολουθούμε την κίνηση τόσο, που συχνά θεωρούμε ότι ελέγχουμε τη ροή της. Και όμως παραμένουμε στάσιμοι στη μεθόριο.
Τον τελευταίο καιρό η πραγματικότητα επαναλαμβάνει κουραστικά τον εαυτό της, χωρίς εμείς να βγαίνουμε από το κύμα της. Covid19, οικονομική ύφεση, τουρκική επιθετικότητα. Η συνθήκη αυτή έχει σχεδόν ολοκληρωτικά εγκλωβίσει κάθε υπαρκτή κυβερνητική ζωτικότητα και έχει απορροφήσει τις δυνάμεις της.
Ποτέ μια κυβερνητική θητεία και διαχείριση δεν είναι εκδρομή σε ανθισμένο κάμπο. Πάντοτε προβλήματα, μικρά ή μεγάλα, θα έρχονται να προσθέτουν εμπόδια και να δοκιμάζουν την πολιτική δυνατότητα μιας κοινωνίας και της Κυβέρνησής της, να κινηθεί πέρα από τη μεθόριο των αμφιβολιών και των παραλυτικών διλημμάτων.
Αυτό που δίκαια παρατηρήθηκε ως διαχειριστική επάρκεια της Κυβέρνησης τους προηγούμενους μήνες, δοκιμάζεται ήδη μπροστά στο ενδεχόμενο ενός δεύτερου κύματος του Covid19. Η αμφισβήτηση που εκδηλώνεται και η άρνηση που παρατηρείται απέναντι στα αναγκαία μέτρα, θέτουν με τον τρόπο τους ένα ζήτημα πολιτικής πειστικότητας.
Σε όλη την κυβερνητική διαδρομή παρατηρεί κανείς μια επιλεγμένη πρόταξη της επικοινωνίας εις βάρος της πολιτικής. Υπάρχει επικοινωνία. Δεν υπάρχει σαφές, ευρύτερα κατανοητό, επεξηγημένο και διαρκώς επεξηγούμενο πολιτικό σχέδιο. Όσο και αν η διαχείριση των προβλημάτων σε εξέλιξη έχει προτεραιότητα, απόλύτως αναγκαία είναι ταυτόχρονα, η πειστική ανάδειξη μιας συνολικής πολιτικής, που έχει κάτι να πει στον καθημερινό δοκιμαζόμενο άνθρωπο, για το αύριο της ζωής του, την προοπτική , την ελπίδα και το μέλλον του.
Είναι συνηθισμένο στην πολιτική οι πρωταγωνιστές να προτιμούν τον ορίζοντα του 24ώρου. Να ενδιαφέρονται για τον εντυπωσιασμό της στιγμής. Η επιλογή της επικοινωνίας εις βάρος της πολιτικής και του πολιτικού σχεδίου είναι μια πλάνη. Σε απομακρύνει από την ενασχόληση με τα προβλήματα δομικού τύπου, σε προσανατολίζει στο καθημερινό και σε εγκλωβίζει στο εύκολο.
Έτσι τόσους μήνες τώρα δεν υπάρχει κάποια απόφαση αλλαγής, άξια να ονομασθεί μεταρρύθμιση. Τόσους μήνες μετά, το κράτος, αυτό το σύμπλεγμα απαγορεύσεων ει βάρος των πολιτών, παραμένει, όπως συχνά σημειώνω, ανέγγιχτο. Οι «λειτουργοί» του εκτός παρατήρησης. Ζώνες ασφάλειας και ζώνες ανασφάλειας είναι προκλητικά ορατές, με τα προβλήματα επιβίωσης για χιλιάδες συμπολίτες μας να γίνονται αβάσταχτα.
Ασυμμετρία. Ασυμμετρία μεταξύ επικοινωνίας και πολιτικής. Σε κάθε παρόμοια συνθήκη σταθερά χαμένη η δεύτερη. Μια επικοινωνία μπορεί να νοηθεί ως θεμελιωτικό συστατικό, μόνο όταν έρχεται να επεξηγήσει ένα πολιτικό σχέδιο σε ανάπτυξη. Δεν παρακάμπτεται η πραγματικότητα. Πολιτική και επικοινωνία είναι αδιαίρετες έννοιες.
Εφημερίδα, ΤΟ ΒΗΜΑ, 14/08/2020
Δεν θα ήταν κανείς υπερβολικός , αν υπογράμμιζε την εντυπωσιακή ανάκληση της ποίησης (και της ποίησής του), με το άγγελμα του θανάτου του Ντίνου Χριστιανόπουλου.
Δεν είμαι σε θέση να μιλήσω για τον ίδιο τον ποιητή. Άλλοι, με γνώση, τέχνη και δεξιότητα,θα αποτιμήσουν τον τρόπο, την παρουσία και το έργο του. Αυτό που προκάλεσε η είδηση του θανάτου του στο διαδίκτυο, αυτόν τον τόπο της αυθόρμητης εφήμερης έκφρασης, θα ήταν ενδιαφέρον να δούμε τι φανερώνει.
Μέσα στην αμεριμνησία του καλοκαιριού και την εικονολατρική αποτύπωσή του, με την τουρκική επιθετικότητα να γίνεται η μόνη επικαιρότητα και την απειλή επιστροφής του covid19 να συνοδεύει αυτές τις μέρες του Αυγούστου, ο θάνατος του ποιητή προκαλεί χείμαρρο αναρτήσεων.
Έχοντας όλοι οι ποιητές μιλήσει για την ποίηση, έρχονται να μας οδηγήσουν σε αυτή την αναζήτηση. Ξαφνικά με μια ανθρώπινη καθαρά αφορμή, για να μιλήσουν οι συμπολίτες μας για τη στιγμή και την εποχή, «σείουν τις φυλλωσιές της ποιήσεως». Και καθώς «έρχεται η ποίηση, γλυκός πανικός με κατέχει ( λέει για τον καθένα και για όλους ο ποιητής) σαν το δεύτε λάβετε φως, κάτι τέτοιο και όλα φωτίζονται, εσύ, ο εξώστης, τα δέντρα». Μέσα στην ποίηση θαρρείς ο καθένας ξαφνικά «ανακαλύπτει το χαμένο του πρόσωπο».
Σε αυτή την μικρή έξαρση της πνευματικής αναζήτησης των ημερών, βρίσκει η ποίηση την αναγεννητική της υπόσταση. Μέσα στο κενό νοήματος του σύγχρονου Έλληνα, αυτή η μικρή έκλαμψη μιλάει για την έλλειψη του εκφραστικού ωραίου, της απουσίας της αρμονίας και της αισθητικής πληρότητας.
Αυτή η «συνάντηση» με τον ποιητικό λόγο και η φαινόμενη προτίμησή του, έχει κάτι από το αντιεξουσιαστικό που τον χαρακτηρίζει. Πέρα από το χειροπιαστό αποτέλεσμα της πράξης που ορίζει την εξουσία, η ποίηση είναι χωρίς σχέδιο, διαγράφει όρια και σπάζει φραγμούς. Είναι μια απόπειρα απελευθέρωσης από το ασφυκτικό επίκαιρο, όχι μόνο των ημερών, αλλά το εκάστοτε επίκαιρο, αυτή η επίκληση της ποίησης. Είναι μια στιγμιαία άρνηση των καταναγκασμών. Μια προσπάθεια του ατόμου να κινηθεί ελεύθερο.
Ομόκεντρη της ανθρώπινης αγωνίας η ποίηση, όπως έχει εύστοχα παρατηρηθεί, έρχεται σαν θεραπεία μιας κατάστασης ατομικής, σε μια εποχή δύσκολη, με τους ορίζοντες στενούς και το φως κατεβασμένο. Και διαβάζοντας το «Λυπημένο τραγούδι της νιότης» του Ν.Βρεττάκου, να μπορεί συνειδητοποιημένα και ελεύθερα να πει με δυνατή φωνή, έστω και στο εφήμερο διαδίκτυο, «είμαι κι εγώ μια μικρή λεπτομέρεια μέσα στην τραγική ιστορία του σύμπαντος». Και με όπλο σε κάθε απειλητική στροφή, το θάρρος να σείει τις φυλλωσιές της ποιήσεως.