Εφημερίδα, ΤΟ ΒΗΜΑ, 08/11/2020
Αν δεν θέλουμε να ξοδεύουμε άσκοπα τον χρόνο μας, θα μπορούσαμε να δούμε την εποχή μας και τα γεγονότα που καθημερινά τη σφραγίζουν σαν το θέατρο απακαλυπτικών πειραμάτων. Κοινωνικών και πολιτικών. Πίσω από την αυλαία πολλά και σημαντικά συντελούνται. Αρκεί να τη σείρουμε, να ακούσουμε τους διαλόγους και να βρούμε το θάρρος να δούμε.
Όσο και αν η γνωστή απαισιόδοξη φιλοσοφική ματιά μας λέει ότι όλα είναι «ίδια, με άλλο τρόπο», εμείς, άνθρωποι του παρόντος, έχουμε το δικαίωμα και την υποχρεώση να διεκδικήσουμε το προνόμιο του ισχυρισμού, ότι η εποχή μας και οι μέρες που σήμερα ζούμε, διατηρούν κάτι το μαναδικό και ανεπανάληπτο.
Μοναδικά για μας τα γεγονότα της εποχής, αφού στο σύντομο βίο μας, αυτό που συνηθίζουμε να ονομάζουμε ανθρώπινη ιστορία, θα εξελιχθεί μπροστά στα μάτια μας, ως έργο συναρπαστικά και συγκλονιστικά πρωτότυπο.
Αν, όπως οφείλουμε, αρνηθούμε την προχειρολογία της τρέχουσας καταγραφής, θα δούμε στην μεγάλη κίνηση έναν κοινωνικό πειραματισμό, που αυτοσκηνοθετημένος σε κλίμακα μεγάλης οθόνης, μας μιλάει για το ορατό και το αόρατο, που βρίσκεται σε πυρετώδη ανάπτυξη στο πλατύ κοινωνικό και πολιτικό πεδίο της εποχής.
Ανάμικτα. Συντελεστές, παράγοντες, δεδομένα, επίδοξοι οργανωτές και φιλόδοξοι καθοδηγητές, βρίσκονται σε συνάντηση μεγάλης αναταραχής και αναβρασμού, σε κίνηση επιθετική και αντιπαλότητα θανάσιμη.
Το δειγματολόγιο της εποχής προκλητικά πλούσιο. Πρόσφατες αμερικανικές εκλογές σε εκκρεμότητα. Covid19 σε ανεξέλεγκτη και επικίνδυνη εξάπλωση. Σκίρτημα θανάτου του ισλαμικού φανατισμού στην καρδιά του δυτικού κόσμου.
Αυτά και άλλα γεγονότα, μικρά ή μεγάλα, συμπληρωματικά ή αυτόνομα, σε εξέλιξη, μας καλούν σαν πειράματα αποκαλυπτικά, να τα παρατηρήσουμε και να τα σκεφτούμε. Να ζυγίσουμε με σοβαρότητα και ευθύνη την βαρύτητα του καθενός. Κατανοώντας έτσι καλύτερα την εποχή που μας αγκαλιάζει και μας παίρνει μαζί της στον δρόμο της.
Τα γεγονότα των ημερών οδηγούν σε συμπεράσματα και πικρές παραδοχές. Και πρώτα – πρώτα για την εσώτερη αντοχή του παραδοσιακού, του γνωστού και στερεοτυπικού τρόπου λειτουργίας μας. Βλέπουμε την μηχανικότητά της να βρίσκεται σε δοκιμασία. Αυτό που γνωρίζουμε, το επαναλαμβανόμενο, το κοινό, αμφισβητείται στην πράξη, αποσυναρμολογείται και διασπάται. Βλέπουμε την οριακότητα της αντοχής των ανθρώπων, της αποτελεσματικότητας των κανόνων, της λειτουργικότητας των θεσμών. Το βλέπουμε σε κατάσταση δοκιμασίας. Δοκιμή το πείραμα, δοκιμασία η νέα εμπειρία. Τα μηνύματα μας εξοικειώνουν με αυτό που έρχεται.
Γιατί είναι στις μέρες μας πια καθαρό, σαν φως ανατολής. Αυτό που ζούμε ετοιμάζεται να παραχωρήσει τη θέση του σε κάτι άλλο. Δεν γνωρίζουμε μόνο το πως και το πότε.
Εφημερίδα, ΤΟ ΒΗΜΑ, 01/11/2020
Δευτερεύοντα ζητήματα καθημερινά διεκδικούν την προσοχή μας. Ένα σύστημα δημοσιότητας, με δύναμη λόγου και δυνατότητες εντυπωσιασμού, αρπάζει το ενδιαφέρον των ανθρώπων και το εντάσσει προσωρινά στον κόσμο του ασήμαντου. Το ασήμαντο μοιάζει να έχει κερδίσει στις μέρες μας τη μάχη της προτίμησης και τον αγώνα των εντυπώσεων. Φωταγωγημένο το ασήμαντο, τα άλλα αναγκαστικά κινούνται στη σκιά του.
Αυτό το «επίτευγμα» του ασήμαντου κατακτήθηκε προοδευτικά. Με υπομονή και εργασία επίμονη εκτοπίστηκε τις τελευταίες δεκαετίες στη χώρα από την κεντρική σκηνή ή από το κεντρικό πολιτικό μέτωπο θα λέγαμε καλύτερα, καθετί που συνόδευε μια απαίτηση ουσίας και μια δέσμευση νοήματος.
Το αίτημα νοήματος και κάθε συζήτηση γι’αυτό αγνοήθηκε και τη θέση του πήρε σε κλίμα μάλιστα πανηγυρικό η συνειδητή άρνησή του. Η μηχανική καθημερινότητα επέβαλε το νόμο της. Η συντήρησή της έγινε σχεδόν καθολικός στόχος. Η αδράνεια είχε βρει την τέλεια συνθήκη για τη μακροβιότητά της. Το λεγόμενο πολιτικό σύστημα βρήκε στην ισοπεδωμένη αυτή κατάσταση έναν τόπο συμβιβασμού και ησυχίας.
Το έχω σημειώσει πολλές φορές στις φιλόξενες αυτές σελίδες. Η παρακμή είναι η αποδοχή της άρνησης του νοήματος, κάθε νοήματος. Το νόημα είναι ο οδηγός της διάκρισης. Μια κοινωνία σε παρακμή χαρακτηρίζεται από την αδυναμία της να διακρίνει το ασήμαντο από το σημαντικό. Η κατάσταση που προκύπτει είναι παραλυτική.
Στο σημείο αυτό βρισκόμαστε. Η κρίση δεν έφερε καμία ουσιαστική μεταβολή. Ένα παρελθόν συνεχίζει να επαναλαμβάνει τον εαυτό του. Η έλευση της Covid19, ο φόβος, η άρνηση, η αμφίβολη συμμόρφωση, η απόσταση από το συνεχώς διακηρυσσόμενο από την εξουσία αγαθό της δημόσιας υγείας, μιλάει για την αλλοίωση που έχει ήδη συντελεστεί, μέσα από την αδυναμία αξιολόγησης του σημαντικού και ιεράρχησής του σε μια κλίμακα επιλογών.
Οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι μέσα σε αυτή την αντικειμενικά δύσκολη κατάσταση, οδηγούνται υποχρεωτικά σε μια γραφειοκρατικού τύπου διάχειρισή της, καθώς το πνεύμα της κοινότητας, της κοινής μοίρας και της τύχης εκάστου μέσα σε αυτή την κοινή μοίρα, είναι δραματικά αποδυναμωμένο μέσα στη συνείδηση των ανθρώπων.
Συζητάμε για μια ενδεχόμενη σύγκρουση με την Τουρκία. Η καθοριστική σήμερα γραμμή πολέμου είναι η ανάκτηση του σημαντικού εις βάρος του ασήμαντου. Ανακτώντας αυτή τη διάκριση μπορούμε να χτίσουμε μια νέα ιεράρχιση, που ως κριτήριο και ως κανόνας ζωής, θα μπορούσε να οδηγήσει τις συμπεριφορές μας. Και θα μπορούσε αυτή η εξωτερικά παράδοξη πρόκληση να γίνει πολιτικός στόχος για τη σημερινή Κυβέρνηση, που με όπλο τη μεγάλη αποδοχή της από την κοινωνία, θα μπορούσε, διαγράφοντας παλαιές παραστάσεις, να εργασθεί για την ανάκτηση των σημαντικών της ζωής μας
Εφημερίδα, ΤΑ ΝΕΑ, 19/10/2020
Μπορεί να νοηθεί απαγορευμένη ζώνη ιδεών; Μπορούμε σε μια κοινωνία φιλελεύθερων επιλογών να τραβήξουμε γραμμές απαγόρευσης του εξτρεμιστικού και βίαιου λόγου;
Διάβασα με προσοχή τον διάλογο στα ΝΕΑ Σαββατοκύριακο, με αφορμή την Χρυσή Αυγή, μεταξύ του Αντώνη Καραμπατζού και του Πέτρου Παπασαραντόπουλου. Να είναι ανεκτός ο βίαιος λόγος; Ή να τιμωρείται και να αποκλεισθεί κάθε ανοχή στην απειλή που συνιστά για τη Δημοκρατία; Πρόκειται για το αιώνιο πρόβλημα, που βρίσκεται στο ερώτημα: να έχουν ελευθερία οι εχθροί της ελευθερίας;
Μία μόνο απάντηση θεμελιώνει το ισχυρό και αδιάσπαστο μέτωπο μάχης και υπεράσπισης του πυρήνα της Δημορατίας. Ναι. Να έχουν ελευθερία οι εχθροί της ελευθερίας. Ο Νόμος σε μια Δημοκρατία υπαρκτή, ζώσα και μαχόμενη είναι το όπλο στον αγώνα. Δεν απαγορεύει τον λόγο, τιμωρεί τις πράξεις.
Κάθε διαφορετική επιλογή θα οδηγούσε σε αυτοαναίρεση και αδιέξοδο. Αν γίνουμε άλλοι για να προστατεύσουμε το αγαθό της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας, θα το έχουμε ήδη καταλυτικά αλλοιώσει. Αν ο εχθρός μας οδηγήσει να μιμηθούμε τις μεθόδους του θα έχει κερδίσει. Η αλλοίωση του εαυτού μας θα είναι η νίκη του.
Τα τελευταία χρόνια της κρίσης ο βίαιος λόγος, αυτός ο προπομπός της βίαιης πράξης, απλώθηκε σαν μαύρο σύννεφο. Ξέρουμε πια την δηλητηριώδη και τοξική βροχή του. Είναι στο δικό μας χέρι, στη δική μας απόφαση , στη δική μας αποφασιστικότητα να ακυρωθεί και να αποβληθεί στην πράξη ο βίαιος λόγος. Η δική μας αδράνεια και απραξία έφταιξε.
Αν μας παρακολουθούσε ο Δημοσθένης, θα μας έλεγε πικρά επαναλαμβάνοντας τα λόγια του προς τους Αθηναίους: «δεν νικηθήκατε, δεν κινηθήκατε» (κατά Φιλίππου Γ΄). Ας γίνει η εμπειρία όπλο.
Στον πλούσιο κύκλο συζητήσεων, που ο οργανώνει «Ο ΚΥΚΛΟΣ», κομίζοντας προβληματισμό και ιδέες στον δημόσιο χώρο, ακούγονται συχνά ενδιαφέροντες ευφημισμοί.
1. Ο ευφημισμός «πολτικό σύστημα». Ο ευφημισμός εία ένα σχήμα λόγου, που μιλάει για το αντικείμενο, μέσα από το αντίθετό του. Ενώ στη χώρα το λεγόμενο πολιτικό μας σύστημα έχει όλα τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του συστήματος, παραμένει στον πυρήνα του ένας «σχηματισμός» φεουδαρχικού τύπου. Πρόταξη της ακινησίας, αποφυγή του κινδύνου της αλλαγής, αυτοπροστασία από την κίνηση που ίσως προκαλέσει (και διδάξει) η παραμικρή μεταρρυθμιστική πρωτοβουλία, περιορισμενη κινητικότητα, αναπαραγωγή στην κορυφή. Οι επιλογές αυτές, μαζικά στηριζόμενες στην κάλπη, έδωσαν στέρεη νομιμοποίηση σε αυτό το «πολιτικό σύστημα», που κινείται πάντα μέσα στα όρια μιας συμβατικότητας και επιλεγμένης στασιμότητας. Ο χρόνος και η δυναμική της εποχής αποκαλύπει την αδυναμία του και αποστερεί την έσω νομιμότητά του. Οι πολίτες – ψηφοφόροι απέχουν σε παλλαπλασιαζόμενο αριθμό από την κάλπη.
2. Ο ευφημισμός «εκφράστηκε η εμπιστοσύνη». Με βρίσκει απόλυτως να διαφωνώ, η θέση ότι η συμμόρφωση τω ανθρώπων στην καραντίνα συνιστά έκφραση εμπιστοσύνης και αναγνώρισης στην επάρκεια της κρατικής εξουσίας. Η θέση μου είναι ότι η συμμόρφωση είναι αποτέλεσμα του φόβου. Ένα γεγονός αιφνίδιο, πρωτόγνωρο, άγνωστο, απειλητικό, θανατηφόρο , οδηγεί στη συμμόρφωση προς τα μέτρα. Η πεποίθηση ότι η απειλή του θανάτου είναι προσωρινή και ότι σύντομα «θα πάρουμε τις ζωές μας πίσω», διαμόρφωσε την ατμόσφαιρα της πρόσκαιρης προσαρμογής. «Απόδειξη» αυτού είναι ότι με την άρση της καραντίνας καμιά εμιστοσύνη δεν εκφράστηκε, αφού όλοι σχεδόν αρνήθηκαν τη συμμόρφωση στην επόμενη φάση. Έτσι εξηγείται και η δυσκολία ελέγχου του covid19 και η «απόρριψη» στην πράξη των μέτρων από μεγάλο αριθμό. Ο φόβος έιχε φέρει την «εμπιστοσύνη», η πραγματική απουσία της σήμερα φέρνει τον πολλαπλασιασμό του προβλήματος.
Εφημερίδα, ΤΟ ΒΗΜΑ, 25/10/2020
Έχουν άπειρες σελίδες γραφτεί για το ζήτημα. Άνθρωποι του μέλλοντος θα συμπληρώσουν τα κενά. Γύρω από το ζήτημα αυτού του πάθους, έχει τρέξει ποτάμι το αίμα.
Όλα αρχίζουν από τα πρώτα βήματα. Από τα πρώτα βήματα της μεγάλης διαδρομής σε εξέλιξη, δύο υψωμένα χέρια μάχονται σε έναν ανελέητο αγώνα επικράτησης, που ποτέ δεν θα λάβει τέλος.
Το πρώτο. Το πρώτο είναι το υψωμένο χέρι της βίας. Ως αρχέγονη εναπόθεση αυτή η παράσταση και αυτή η μνήμη, συνεχίζει με ποικίλα ιδεολογικά αυτοδικαιωτικά προσωπεία να επιχειρεί να γράψει την τελευταία πράξη, σε ένα τέλος που φαντάζεται ιστορικό. Ένας μεγάλος σκοπός, σχεδόν πάντα, μεγάλος και ιερός, πάντα, είναι η επίκληση. Το υψωμένο χέρι της βίας διεκδικεί το απόλυτο πρωτείο πάνω σε όλα. Και κυρίως πάνω στην υποψία διαλογικού αυτοπροσδιορισμού και ελευθερίας. Ως φαντασία καθολικής εξουσίας διαγράφει κάθε τι το πολιτικό. Η βία είναι από τον πυρήνα της αντιπολιτική. Η πολιτική, η μεγάλη αυτή επινόηση του ανθρώπου, ως ο καταλυτικός θεσμικός έλεγχος της βίας, είναι το πρώτο «αντικείμενο» προς κατάργηση, ο πρώτος και ο έσχατος εχθρός κάθε απόλυτης εξουσίας.
Απέναντι σε αυτή τη «μέθοδο Κάιν», της καταστολής και του φόβου, υψώνεται το χέρι που διεκδικεί τον λόγο. «Ζητώ τον λόγο». Αντηχεί η πρόταση σαν παρατεταμένη σεισμική δόνηση στη διάρκεια της τραγικής ανθρώπινης διαδρομής. Τίποτα δεν μπορεί να ανακόψει το διαπεραστικό και διατρητικό μήνυμά της.
Γύρω από το αποφασισμένα υψωμένο χέρι του λόγου, θα γραφτεί η, εξωτερικά μάταιη και εσωτερικά καθοριστική, ιστορία της διαδρομής. Από τη Γαλλική Επανάσταση ήδη, η διαμάχη αυτή προσλαμβάνει έναν πρωτόγνωρο παροξυσμό. Οι «φίλοι» και οι «εχθροί» της ελευθερίας, σε μια απεγνωσμένη σύγκρουση, διδάσκουν με τις πράξεις τους και ταυτόχρονα χαράσσουν τις γραμμές της πορείας. Από την ελευθερία του Τύπου, μέχρι τον βάρβαρο νόμο «περί υπόπτων», βλέπουμε το εύρος της διαμάχης και το τυφλό αδιέξοδο της άρνησης. Και σκάβεται ο δρόμος.
Μέσα του βασανιστικά θα τίθεται το ερώτημα, που ενυπάρχει σε όλη τη διαδρομή και σε κάθε στροφή, διαρκώς, θα εμφανίζεται ενώπιόν μας. «Πρέπει να έχουν ελευθερία οι εχθροί της ελευθερίας»;
Οπλισμένοι με την εμπειρία των δύο τελευταίων αιώνων και κυρίως του εικοστού, θωρακισμένοι με τη γνώση που γέννησε κάθε άρνηση της πολιτικής διαλογικής διαδικασίας, αποκρούοντας με συνείδηση τον πειρασμό της αλλοίωσής μας, οφείλουμε την μία νοητή απάντηση: με τα όπλα της ελευθερίας, με το όπλο του Νόμου, παλεύουμε τους εχθρούς της ελευθερίας. Διαλογικά κερδίζεται ο κόσμος.