Εφημερίδα, ΤΟ ΒΗΜΑ, 10/05/2020

Καλοκαίρι. Ήδη ο Μάιος έφερε το καλοκαίρι. Η περιορισμένη άρση των μέτρων άνοιξε διάπλατα τις πύλες. Δεν είναι μια πρώτη άρνηση του φόβου και του θανάτου αυτή η ορμητική έξοδος. Είναι μια διάθεση οριστικής απόδρασης και φυγής από έναν εγκλεισμό, που έφερε αιφνίδια ανατροπή σε προγραμματισμούς και σχέδια. Η εποχή εμπρός, θυμίζει όλες τις εποχές που εργάζονται για το θέρος, την πιο ανοιχτή, την πιο ανεμπόδιστη και ελεύθερη. Με το καλοκαίρι στην άκρη του χεριού, ο χρόνος μπορεί να μετρηθεί με ακρίβεια και μια μελλοντική θέση εντός του γεμίζει την πεζότητα του καθημερινού με την καυτή γοητεία της.

**

Παρατηρήθηκε  πειθαρχία. Και στη γενική εκδοχή της και στις εικόνες της παράστασης, που επιμελώς διοργανώθηκε.Η πειθαρχία είναι ζωτική ανάγκη από τα πρώτα ανθρώπινα βήματα. Η τυφλή συμμόρφωση στις γραμμές και στις τάξεις είναι προϋπόθεση επιβίωσης , συνοχής και αντοχής στο χρόνο και τις τακτικές ή αιφνίδιες δοκιμασίες.  Η πειθαρχία της ανάγκης προσκρούει στην απειθαρχία του ενός. Ο εαυτός αυτοκράτωρ αμφισβητεί και παραβιάζει ιερούς κανόνες και ανθρώπινες νόρμες. Φαντάζεται ένα καλοκαίρι χωρίς εμπόδια και περιορισμούς.

**

Οι συντάξεις θα απονέμονται σύντομα ψηφιακά. Αυτή είναι μια καλή είδηση των  ημερών. Επαναλαμβανόμενοι ύμνοι στους απόμαχους, προς τους οποίους – λέει – οφείλεται αναγνώριση και σεβασμός. Η καθυστέρηση ως τώρα ήταν  μια άσκηση για να εμπεδοθεί η ισχύς της εξουσίας, που μπορεί να επιταχύνει αλλά και να καθυστερεί, να ανοίγει τις πύλες αλλά και να κλείνει την έξοδο. Στο επίκεντρο οι συντάξεις, είτε ως ευμάρεια, είτε ως στέρηση, διεκδικούν να σφραγίσουν τον παρατεταμένο εκσυγχρονισμό σε αναμονή.

**

Ο φόβος συνοδεύει την ύπαρξη και κάθε διαβεβαίωση  για το μέλλον ακούγεται ανακουφιστική. Δεν θα απαντηθεί το ερώτημα, αν ο φόβος καθόρισε τη στάση των πολλών στην καραντίνα, αν μόνο αυτός εγγυήθηκε τη συμμόρφωση και  την ασφαλή πορεία. Ακούγονται ευχάριστα τα λόγια για τον «ώριμο λαό». Μπροστά όλες οι ευκαιρίες επιβεβαίωσης. Τα τροχαία και οι νεκροί που θα αφήσουν πίσω τους, η ένταση του ενδιαφέροντος για την αξία της ζωής , το φως που θα πέσει επάνω τους, θα μας ανακαλέσουν στην πραγματική κατάστασή μας.

**

Η άγονη πολιτική συζήτηση θα έλθει – φοβάμαι – να απλωθεί σαν πυκνή σκόνη πάνω στους γνώριμους σταθερούς τόπους. Από το φόβο του θανάτου μπορεί να συναντηθούμε με το φόβο της αλλαγής και από την ανησυχία  κάθε μεταβολής, να μεριμνήσουμε επιμελώς για την επιστροφή στον πυρήνα των αδιατάρακτων πρϋποθέσεων ενός τύπου εξουσίας. Αδιάφοροι  παρατηρούν οι προνομιούχοι κοινωνοί της.

 

Εφημερίδα, ΤΟ ΒΗΜΑ, 26/04/2020

Όλες οι κρίσεις στην ιστορία, όπως αυτή η μεγάλη υγειονομική των ημερών μας, προκαλούν ρωγμές στο οικοδόμημα. Μικρές ή μεγάλες, όπως οι ελαφρές ή ισχυρές σεισμικές δονήσεις.

Τώρα που η πραγματικότητα μοιάζει να αφομοιώνεται και ο εντυπωσιασμός και ο φόβος των πρώτων ημερών να υποχωρεί, γίνονται στον απόηχο της δόνησης ευδιάκριτες οι ρωγμές και αισθητό το ψυχρό ρεύμα που μέσα τους διέρχεται.

Ρωγμές στην πεποίθηση της εδραιωμένης παντοδυναμίας. Η πίστη στην επιστήμη και την τεχνική  έθρεψε τη φαντασία του απρόσβλητου και την αυτοπεποίθηση του άτρωτου. Η ρωγμή γίνεται όριο. Και επαναφέρει και την επιστήμη σε αυτό που η ίδια τόσο καλά γνωρίζει. Στο κάθε φορά όριό της. Από το οποίο ξεκινάει τη νέα αναζήτηση και τη νέα αναμέτρηση.

Ρωγμές στα αυτονόητα. Ο πολυπρόσωπος κόσμος των αυτονοήτων έχει κλονιστεί. Το δεδομένο και απλό, δεν είναι ούτε δεδομένο, ούτε απλό. Από την ελευθερία μετακίνησης, μέχρι την κατά βούληση απόλαυση του διαθέσιμου ελεύθερου χρόνου. Το αιφνίδιο της ανατροπής είναι μια διαγραφή της μηχανικής επανάληψης. Η ανάμνηση θα εμποδίσει την επιστροφή της.

Ρωγμές στο ύφος επιβολής. Οι νέες συνθήκες καλούν σε μια νέα σχέση Κυβέρνησης και πολιτών. Το γνωστό ύφος κατεξουσίασης απορρίπτεται αυτόματα. Το πρόβλημα ξεπερνάει τις δυνατότητες της παραδοσιακής διαχείρισης. Ένας νέος τρόπος  κερδίζει έδαφος και κάνει τα σταθερά βήματά του εκεί που άνοιξε η δόνηση το δρόμο.

Ρωγμές στην παλαιού τύπου ιδεολογικοποίηση. Η απειλή συγκεκριμένη, ο θάνατος ορατός. Η άμεση αντιμετώπιση προηγείται, το επείγον του θετικού αποτελέσματος αδιαμαρτύρητα επιστρατεύει ανθρώπους και πόρους. Η κοινότητα κερδίζει καταλυτικά απέναντι σε κάθε ιδεολογική ανάγνωσή της.

Ρωγμές στην ανευθυνότητα. Αν χθες διαθέταμε την πολυτέλεια μιας ανευθυνότητας, σήμερα αυτή έχει διαγραφεί. Είναι αδιάφορο αν ο φόβος έφερε την ευθύνη. Και είναι πια πολύτιμη εμπειρία για το αύριο αύτη η ρωγμή. Αν παραμείνει ανοιχτή, θα μείνει και ζωογόνα.

Ρωγμές στην τυφλή σύγκρουση. Ηχούσαν θεωρητικές στο παρελθόν οι επικρίσεις στην τυφλή πολιτική σύγκρουση. Η επίκληση ενότητας στα θεμελιώδη δεν αρκούσε. Η ένταση του προβλήματος έθεσε  χωρίς πολλά λόγια τα όρια. Τίποτα δεν έχει να προσφέρει η άγονη σύγκρουση. Η κοινότητα είναι πάνω από  επί μέρους εκφραστές της.

Ρωγμές στη μέθοδο. Στη συνολική μέθοδο ύπαρξης ενός κόσμου, που πίστεψε πολύ στον εαυτό του. Σχεδόν μεταφυσικά. Από τη θεωρητική κατανόηση, μέχρι την υλική εκδοχή του. Ο χρόνος θα δείξει, αν μετά τη δόνηση,  μετά από τόσες και τόσες ρωγμές, το σώμα της παλαιάς μεθόδου πετύχει να ανασυσταθεί, θεραπεύοντας το τραύμα. Ή νέα μέθοδος αναζητηθεί.

Εφημερίδα, ΤΟ ΒΗΜΑ, 03/05/2020

Οι μέρες προσφέρονται για ανακεφαλαίωση. Και υποχρεωτικά την καλούν. Η προγραμματισμένη έξοδος από την απομόνωση και η λεπτομερής οργάνωση της συνάντησης με τη νέα πραγματικότητα συνοδεύονται από μια ανακεφαλαίωση. Ρητά ή άρρητα.

Τα πράγματα έχουν πάρει νέα τροπή και νέο δρόμο. Η αιφνίδια διαταραχή του καθημερινού βίου είναι κάτι περισσότερο από την ανατροπή μιας μηχανικής επανάληψης. Είμαστε αλλού. Ούτε επάνοδος στο παρελθόν νοείται, ούτε βεβαιότητα για την πορεία υπάρχει. Όλα μετέωρα.

Μέσα στη θολή αυτή ατμόσφαιρα και καθώς τραβιέται η κουρτίνα που την παραλάσσει, διαβάζεται από την αρχή το οικείο αλλά και ριζικά πια νέο σκηνικό. Εικόνες, πρόσωπα, λέξεις, διαρθρώνονται μέσα από μια νέα συνόψιση της πραγματικότητας. Το νέο υλικό κυλάει ήδη στην κοίτη του ποταμού.

Η ανακεφαλαίωση των ημερών αυτών δεν είναι συνήθης απολογισμός. Δεν είναι αποτίμηση και τοποθέτηση στο σκονισμένο ράφι της εμπειρίας. Είναι μια ανάκληση του συνόλου των πρόσφατων ατομικών και συλλογικών βιωμάτων. Είναι μια νέα επεξεργασία, υπό το φως του κινδύνου του  απρόοπτου, μια νέα κωδικοποίηση του άμεσου κόσμου, μαζί και μια νέα χρήση του.

Η χώρα αυτή συναντήθηκε με πολλά αδιέξοδα. Άλλα πραγματικά, άλλα κατασκευασμένα. Και οι άνθρωποι βρέθηκαν με ακουμπισμένο το πρόσωπο στον υψηλό τοίχο τους. Και άλλοτε αναδιπλώθηκαν διαλεκτικά, άλλοτε διάλεξαν την τυφλή σύγκρουση. Η ανακεφαλαίωση ξαναδιαβάζει τα αδιέξοδα. Και αρνείται την ενιαία και αδιατάρακτη τάξη των πραγμάτων. Γίνεται μέσα από την «ταλαιπωρία» κατανοητό ότι όλα μεταπίπτουν εύκολα από  μια κατάσταση σε άλλη. Τίποτα δεν ριζώνει κάπου για πάντα.

Έτσι η ανακεφαλαίωση είναι μια διαγραφή του ελκυστικού δογματισμού και της άκαμπτης φύσης του. Αυτό που δεν καταφέρνει η θεωρία, έρχεται η ζωή να το αναιρέσει και να το φωτίσει. Αυτό που δογματικά έχει προδιαγραφεί, δεν ισχύει. Το αύριο έχει μέσα του τον απρόβλεπτο εαυτό του. Ένα διαρκές νέο ζύγισμα της περίστασής μας είναι κάθε φορά αναγκαίο.

Από τον συγκερασμό της σημερινής εντυπωσιακά έκτακτης εμπειρίας και της προηγούμενης σταθερής κατάστασης, προκύπτει ένα απόσταγμα γνώσης, που είναι πιο κοντά στη ρευστή και εύθραυστη φύση των πραγμάτων. Αν είναι έτσι, πρόκειται για μια νέα ισορροπία. Μέσα της καλούνται οι πολιτικές δυνάμεις, όχι μόνο η Κυβέρνηση, να επιχειρήσουν και να διατυπώσουν τη δική τους ανακεφαλαίωση. Και να μιλήσουν για το ρευστό κόσμο μας. Τις δυνατότητες και τα όριά μας. Η Αντιπολίτευση – κατανοητή η αμηχανία της – θα μπορούσε να εμπλουτίσει με τον δικό της λόγο τη συντελούμενη ανακεφαλαίωση. Η σωτήρια προσγείωση μας υποχρεώνει να ζυγίζουμε στο εξής τα πράγματα με τα ανθρώπινα σταθμά και μέτρα.

Εφημερίδα, ΤΟ ΒΗΜΑ, 18/04/2020

Το βράδυ της Ανάστασης διαβάζεται ο συνταρακτικός Λόγος. Στο τέλος της Θείας Λειτουργίας, η ανάγνωση του Κατηχητικού Λόγου του Χρυσοστόμου, ακούγεται ως πρόσκληση ανακεφαλαίωσης. «Ει τις ευσεβής και φιλόθεος, απολαυέτω της λαμπράς πανηγύρεως..».

Πέρα από το κριτήριο με το οποίο έρχεται κανείς σε επικοινωνία με το κείμενο, δύσκολα, νομίζω, μπορεί να αρνηθεί ότι πρόκειται για κείμενο συγκλονιστικό. Όχι τόσο για την υποδειγματική ρητορική του ή την ποιητική απόδοσή του, όσο για την καταλυτική μεταφορά του μηνύματος που πετυχαίνει. Το κείμενο συμπυκνώνει, μέσα από την τέχνη του, το νόημα του γεγονότος. Με πληρότητα. Διαγράφει στερεότυπα και αμφισβητεί τρέχουσες ιεραρχήσεις.

Το κείμενο είναι μια πρόσκληση, πρόσκληση κοινωνίας στον εορτασμό. Στην ανοιχτή αυτή  πρόσκληση, κυριαρχεί στα δικά μου μάτια η πρόταση : « …δέχεται τον έσχατον καθάπερ και τον πρώτον..». Ο Χρυσόστομος υμνεί τον «έσχατο». Κάθε έσχατο. Εδώ βρίσκεται η ανατρεπτικότητα του κειμένου, σε πλήρη αντιστοιχία με το παράδοξο και το ακατάληπτο γεγονός της Ανάστασης.

Θα ακολουθήσει η «ισοπεδωτική» πρόταση «νηστεύσαντες και μη νηστεύσαντες …». Όλοι στο ίδιο σημείο, στην ίδια  γραμμή αφετηρίας. Δεν υπάρχουν προνομιακές θέσεις. Η διαγραφή των ιεραρχήσεων είναι καθαρή. Δεν επιδέχεται παρανοήσεων. Κάθε εξωτερικό κριτήριο αποκηρύσσεται, κάθε ευπρεπισμός αποδοκιμάζεται. Μικρή σημασία έχει η εξωτερική συμμόρφωση.

Το κάλεσμα είναι κάλεσμα σε όλους. Είναι όμως κυρίως κάλεσμα στον έσχατο. Αυτόν καλεί να μην «φοβηθεί την βραδύτητα». Αυτόν καλεί να δει τον εαυτό του με νέο τρόπο, στον «νέο κόσμο» που έρχεται, συμμέτοχο. Δεν νοούνται αποκλεισμοί, δεν υπάρχουν απαγορεύσεις.

Στη χριστιανική θεώρηση και εμπειρία ο «έσχατος» κατέχει πρώτη θέση.  Συχνά στο Ευαγγέλιο, η έννοια βρίσκει την αξία της και η λέξη επανέρχεται σταθερά. Ανάμεσά τους, ο έσχατος.  Ο Ιησούς είναι ο έσχατος.

Ο Χρυσόστομος απευθύνεται σε κάθε έσχατο και τον προσκαλεί στην ώρα της Ανάστασης και του εορτασμού της. Έχει προηγηθεί η σταύρωση και ο θάνατος σε έναν έσχατο , όπως θα έλεγαν και οι άνθρωποι  της εποχής εκείνης,  τόπο. Πέρα από την αναμνηστική εικονογράφηση εμπνευσμένων αγιογράφων, απαράγραπτοι θα παραμείνουν στην ιστορία οι συμβολισμοί. Συσταυρώνεται και συνομιλεί με τους καταδικασμένους ληστές. Μέσα στο δραματικό σκηνικό της Μεγάλης Εβδομάδας,  φωτίζονται ληστές και πόρνες.

Το μήνυμα αντι-ισχύος είναι διαπεραστικό. Η τοποθέτηση του έσχατου ανθρώπου στο κέντρο, είναι μια διαχρονικά άσβεστη αμφισβήτηση της δύναμης και της εξουσίας. Αυτά που θα ακολουθήσουν είναι διαποτισμένα από  αυτό το νόημα των γεγονότων. Δίκαια ανησυχούν οι Ρωμαίοι.