Εφημερίδα, ΤΟ ΒΗΜΑ, 24/05/2020


Όταν βρεθείς στην καρδιά του Λακωνικού και αποφασίσεις να βγεις από το σεμνό λιμάνι του νότου στο πέλαγος, μαζί σου παίρνεις τις αμφιβολίες της πλεύσης. Η γοητεία της θάλασσας, άγραφο προσκλητήριο. Να ταξιδέψεις δεξιά, Γύθειο και Μάνη ή να διαλέξεις πλώρη αριστερά, Κύθηρα και Καβομαλιά;

Όσο πιο μακριά θέλεις να ταξιδέψεις, τόσο σε φοβίζει ο καιρός. Όσο φλέγεσαι από την επιθυμία να αφήσεις την ακτή, τόσο μπλέκεσαι στα διλήμματα. Μπροστά στα διλήμματα της δικής της πλεύσης βρίσκεται η Κυβέρνηση, υποχρεωτικά μαζί της και η χώρα. Ένα είναι «το σκάφος τούτο».

Οι μέρες που αφήνουμε πίσω μας είναι φορτωμένες με πλούτο εμπειρίας. Η κατάσταση έβγαλε από τη σκιά την ευθύνη και ξανάφερε την ανάγκη της. Και την ώρα που η επαρκής διαχείριση έφερε μεγάλη αποδοχή, την ίδια ώρα φέρνει και μια μεγάλη απαίτηση. Να κινηθούν τα πράγματα γρήγορα, να γίνουν οι δύσκολες αλλαγές, να μην φοβηθεί η Κυβέρνηση την πλεύση ανοιχτά.

Το ίδιο ζήτημα στρατηγικού τύπου επανέρχεται πιεστικά στη γέφυρα. Πλεύση ασφαλής  στα γνωστά νερά ή επικίνδυνη πορεία στα αχαρτογράφητα ύδατα; Το σκάφος τούτο τις τελευταίες δεκαετίες πριν την κρίση, με μια συναίνεση από τη γέφυρα ως τα αμπάρια, διάλεξε πλεύσεις ασφαλείς. Χωρίς συγκλονιστικές μεταβολές, χωρίς κινδύνους και παροξυσμούς. Και παρά τις καθυστερήσεις, τους αναχρονισμούς και τις ανισότητες, άντεξε στο ταξίδι.

Το δίλημμα της πλεύσης για την Κυβέρνηση είναι καθαρό. Θα τολμήσει  να αγγίξει τον πυρήνα των ζητημάτων που συνδέονται με την πορεία ανοιχτά ή θα μείνει στη διαχείριση του μικρού ορίζοντα; Το δημόσιο Σχολείο ας είναι ένα παράδειγμα. Ας ανοίξει στο κατάστρωμα μια μεγάλη συζήτηση για τη μεταρρύθμισή του. Εξεύρεση πόρων, σύγχρονος προσανατολισμός, περιεχόμενο μαθημάτων, επιλογή διδασκόντων, αξιολόγηση. Και ας προκύψει αναστάτωση και ας υπάρξει αναταραχή. Το ζήτημα στην πλεύση που σε οδηγεί αλλού, είναι να μην φοβάσαι. Να μην υποκύπτεις στη γοητεία του τακτικισμού, της εφήμερης διαχείρισης. Και αν πετύχεις, γρήγορα θα σε απειλούν τα ίδια λάθη.

Η στασιμότητα της χώρας στα ζωτικά μέτωπα είναι αποτέλεσμα των εύκολων επιλογών. Η δημοσκοπική και πραγματική κυριαρχία της Κυβέρνησης της παρέχει σπάνια ευκαιρία. Το μήνυμα είναι «ταξίδι ανοιχτά». Όσο πιο γρήγορα κόβεις τον καιρό, τόσο ασφαλέστερα βγαίνεις από τις δυσκολίες του. Εκεί που ο βαθμός δυσκολίας μεγαλώνει, εκεί ανοίγεται ο δρόμος για το μέλλον.

Καθώς κατανοείς τους φόβους έρχεται ο Ν. Βρεττάκος με το «Προσκλητήριο». «..Κυττάχτε κι αυτού του δέντρου το λύγισμα, με πόση εμπιστοσύνη δεν κρέμεται στον άνεμο!». Δεν υπάρχει πλεύση αν δεν κρεμαστείς στον άνεμο.

Εφημερίδα, ΤΟ ΒΗΜΑ, 17/05/2020

Συνηθίζουμε να μιλάμε, σε κάθε καμπή του χρόνου, για έναν νέο κύκλο. Το «τέλος» του συναγερμού για τον ιό είναι μια τέτοια καμπή στις μέρες μας, μόνο που ο κύκλος που έχει ήδη ανοίξει δεν είναι νέος, είναι άλλος.

Κάθε «ενότητα» του χρόνου συνυφαίνεται με την προηγούμενη. Αυτό που ακολουθεί έχει πάντα μέσα του κάθε τι που προηγήθηκε. Ο άλλος κύκλος που έχουμε εισέλθει διαφέρει ριζικά.  Ορίζεται από έναν «προνομιούχο» παράγοντα. Τον θάνατο ή την απειλή του. Όλα μπορεί να ανατραπούν. Τώρα γνωρίζουμε καλύτερα, ότι όσο και αν θέλουμε να ξεφύγουμε από την πραγματικότητα, αυτή θα μας επαναφέρει στα όριά μας.

Άλλος κύκλος, νέα περίσταση. Μπροστά σε αυτή τη νέα συνθήκη βρισκόμαστε όλοι, με την απαίτηση της ατομικής ευθύνης δεδομένη, με πρώτη όμως την ευθύνη των πολιτικών δυνάμεων, σε αυτόν τον ριζικά άλλο κύκλο του χρόνου.

Δεν είναι κακό να επαναλαμβάνουμε ότι η Κυβέρνηση ανταποκρίθηκε υποδειγματικά στην αιφνίδια απειλή. Ο δημόσιος έπαινος έχει παιδαγωγική αξία. Προτρέπει και ενθαρρύνει. Σε μια στιγμή μάλιστα που η ίδια η Κυβέρνηση καλείται να αντιληφθεί, να μιλήσει, να επεξηγήσει με ειλικρίνεια, χωρίς  πολιτικές φοβίες, για τα χαρακτηριστικά και τις απαιτήσεις αυτού του άλλου κύκλου.

Η νέα μέθοδος, αυτή είναι η ευθύνη της Κυβέρνησης. Και η νέα μέθοδος θα αναπτυχθεί γύρω από μια νέα εμπιστοσύνη. Αυτή θα κριθεί από την αντιμετώπιση του προβλήματος της οικονομίας, την προστασία της εργασίας, τη δίκαιη αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων, και τη μεταρρύθμιση στο κράτος, τις αλλαγές στον πυρήνα του και την αμφισβήτηση της δουλοκτητικής φύσης του.

Εκεί που είναι εύκολες οι διακηρύξεις, εκεί κατοικεί και η υπονόμευσή τους. Μια νέα επικοινωνία, που φέρνει στο φως τις ανάγκες και τις δυσκολίες της εποχής, που μιλάει για τα εμπόδια και τα υπογραμμίζει, θα έλθει να στηρίξει την αναγκαία εμπιστοσύνη, τόσο χρήσιμη για την ερχόμενη πρωτόγνωρη φάση.

Η στάση της Αντιπολίτευσης στη σύντομη περίοδο της απομόνωσης προλέγει ίσως μια αλλαγή των μεθόδων της. Θα ήταν ευκταίο. Κυρίως για την αξιωματική αντιπολίτευση, που είναι λογικό να συνομιλεί με τον πειρασμό των παλαιών τρόπων της, δείχνοντας όμως ενδιαφέρουσα αντοχή, που ίσως την κάνει ήδη άλλη, καθώς συνειδητοποιεί τις αλλαγές που έχουν συντελεσθεί και τις ανάγκες επεξήγησης και ερμηνείας που τις συνοδεύουν.

Ο άλλος κύκλος έχει διάπλατα ανοίξει. Ανάμεσα στον κόσμο που κυκλοφορεί στις πλατείες, κυκλοφορεί και η παράσταση της προηγούμενης εποχής. Είναι ευκαιρία των πολιτικών δυνάμεων να γκρεμίσουν το φάντασμά της. Διαφορετικά ο επικίνδυνος πυρήνας του άλλου κύκλου θα μονοπωλήσει το «παιχνίδι».

Εφημερίδα, ΤΑ ΝΕΑ Σαββατοκύριακο, 16/05/2020

Η οικονομική κρίση του 2009 δεν θα ξεχαστεί. Αν και η έφεση των λαών προς τη λήθη δεν θα μας προκαλούσε έκπληξη, εκείνη η εμπειρία έχει βαθιά χαραχτεί. Το απρόοπτο και αιφνίδιο σήκωσε τους ανέμους. Το ακατανόητο της οικονομικής οπισθοδρόμησης, το μη άμεσα εξηγήσιμο, προκάλεσε αναβρασμό και γέννησε ακραίες εντάσεις.

Ο κύκλος εκείνος οδήγησε σε αλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις. Το αποτέλεσμα ήταν ένας κατακερματισμός των πολιτικών δυνάμεων, αποδυνάμωση των παραδοσιακών κομμάτων, κατακρήμνιση των μεγάλων ποσοστών, που έκρυβαν μέσα τους την αμεριμνησία του παρελθόντος.

Το σημαντικό της περιόδου δεν είναι οι εκλογικοί αριθμοί. Είναι το τσουνάμι του ανορθολογισμού, ο καταποντισμός των κανόνων της κριτικής σκέψης, ο θρίαμβος του πολιτικού τίποτα, που διεκδικούσε καθολική επιβολή.

Στο σταυροδρόμι της κρίσης δεν υπάρχουν πολλοί δρόμοι. Είναι μόνο δύο. Ή προχωράς στον δρόμο των ανορθολογικών επιλογών ή αποφασίζεις την σταθερή και πειθαρχημένη πορεία στην έρημο, με την αντοχή που προϋποθέτει το τέλος κάθε δύσκολης πορείας.

Σε εκείνο το σταυροδρόμι κέρδισε ο ανορθολογισμός. Το σύνθημα «η γη είναι επίπεδη» εορτάσθηκε στην ελπιδοφάγο πλατεία. Ο ΣΥΡΙΖΑ στην Κυβέρνηση, το α’ εξάμηνο του ’15, η αναδίπλωση, ο συμβιβασμός, νέο μνημόνιο, επιστροφή στην επιλογή της μακράς πορείας.

Την ίδια στιγμή ελάχιστες αλλαγές συντελούνται στον πυρήνα της εξουσίας, στην κρατική συγκρότηση και την δουλοκτητική φύση της. Οι ομάδες εξουσίας, προσανατολισμένες στην αυτοσυντήρησή τους, αποφεύγουν να αγγίξουν τον πυρήνα της καθυστέρησης, να προβούν σε τομές, είτε πρόκειται για το δημόσιο Σχολείο, είτε πρόκειται για την παραγωγή, είτε πρόκειται για τις προϋποθέσεις των σχέσεων με έναν κόσμο, που επικίνδυνα μπορεί, από τη μια μέρα στην άλλη, να γίνει άλλος.  Ο κορονοϊός, αιφνίδιος, ανατρεπτικός, έρχεται να μας πει πως ο κόσμος μπορεί να γίνει άλλος. Και πως μια κοινωνία πρέπει να μπορεί, να είναι έτοιμη για την μακρά πορεία.

Η διαχείριση του ζητήματος από την Κυβέρνηση δεν χωρεί κριτική. Κάθε δοκιμασία όμως κάποια στιγμή αλλάζει εαυτό. Και απομακρύνεται, μας απομακρύνει από την προηγούμενη κατάσταση. Και έρχονται οι απαιτήσεις της νέας πραγματικότητας. Και  νάμαστε πάλι στο σταυροδρόμι και να πάλι μπροστά μας τα διλήμματα. Αν ο ιός υποχωρεί, η κρίση που έφερε είναι εδώ, απειλητική, θα έχει διάρκεια. Το πρώτο μέτωπο είναι της οικονομίας. Το ελληνικό κράτος  δεν διαθέτει άπειρους πόρους. Τα επιδόματα θα εξαντληθούν, η ευκαιριακή στήριξη εμπεριέχει ένα τέλος. Χιλιάδες συμπολίτες μας θα βρεθούν χωρίς εισόδημα. Η μονοκαλλιέργεια του τουρισμού διδάσκει. 

Οι μέρες διδάσκουν. Μένει να δούμε, αν οι πολιτικές δυνάμεις ακούνε. Θα υπάρξουν τομές στην παραγωγή; Αλλαγές στο κράτος και την λειτουργία του; Δίκαιη αξιοποίηση πόρων και όχι η γνωστή μέριμνα για τα προστατευμένα στρώματα;

Μπροστά στις δύσκολες συνθήκες, η Αντιπολίτευση ήδη μοιάζει να δειλιάζει μπροστά στα διλήμματα. Είναι βέβαιο ότι η προηγούμενη οδός  των αδιέξοδων γοητευτικών επιλογών είναι ένας πειρασμός. Ο κάμπος της κρίσης τρέφει τα ζιζάνια. Πειρασμός και διλήμματα. Σ’ αυτά μπροστά καλείται να σταθεί η αξιωματική αντιπολίτευση, με τρόπο υπεύθυνο, τολμηρό απέναντι στον παλαιό εαυτό της.

Είναι για όλους μια ευκαιρία. Μένει να δούμε. Σε ποιο βαθμό η γνωστή πολιτική αδυναμία θα αιχμαλωτίσει τη χώρα σε έναν νέο μαρασμό ή μια αναγεννητική έμπνευση διαγράψει παραλληλισμούς και απαντήσει καινοτόμα στα νέα διλήμματα. Η διαχειριστική επανάληψη του παρελθόντος έχει εξαντλήσει τον εαυτό της.

Εφημερίδα, ΤΟ ΒΗΜΑ, 10/05/2020

Καλοκαίρι. Ήδη ο Μάιος έφερε το καλοκαίρι. Η περιορισμένη άρση των μέτρων άνοιξε διάπλατα τις πύλες. Δεν είναι μια πρώτη άρνηση του φόβου και του θανάτου αυτή η ορμητική έξοδος. Είναι μια διάθεση οριστικής απόδρασης και φυγής από έναν εγκλεισμό, που έφερε αιφνίδια ανατροπή σε προγραμματισμούς και σχέδια. Η εποχή εμπρός, θυμίζει όλες τις εποχές που εργάζονται για το θέρος, την πιο ανοιχτή, την πιο ανεμπόδιστη και ελεύθερη. Με το καλοκαίρι στην άκρη του χεριού, ο χρόνος μπορεί να μετρηθεί με ακρίβεια και μια μελλοντική θέση εντός του γεμίζει την πεζότητα του καθημερινού με την καυτή γοητεία της.

**

Παρατηρήθηκε  πειθαρχία. Και στη γενική εκδοχή της και στις εικόνες της παράστασης, που επιμελώς διοργανώθηκε.Η πειθαρχία είναι ζωτική ανάγκη από τα πρώτα ανθρώπινα βήματα. Η τυφλή συμμόρφωση στις γραμμές και στις τάξεις είναι προϋπόθεση επιβίωσης , συνοχής και αντοχής στο χρόνο και τις τακτικές ή αιφνίδιες δοκιμασίες.  Η πειθαρχία της ανάγκης προσκρούει στην απειθαρχία του ενός. Ο εαυτός αυτοκράτωρ αμφισβητεί και παραβιάζει ιερούς κανόνες και ανθρώπινες νόρμες. Φαντάζεται ένα καλοκαίρι χωρίς εμπόδια και περιορισμούς.

**

Οι συντάξεις θα απονέμονται σύντομα ψηφιακά. Αυτή είναι μια καλή είδηση των  ημερών. Επαναλαμβανόμενοι ύμνοι στους απόμαχους, προς τους οποίους – λέει – οφείλεται αναγνώριση και σεβασμός. Η καθυστέρηση ως τώρα ήταν  μια άσκηση για να εμπεδοθεί η ισχύς της εξουσίας, που μπορεί να επιταχύνει αλλά και να καθυστερεί, να ανοίγει τις πύλες αλλά και να κλείνει την έξοδο. Στο επίκεντρο οι συντάξεις, είτε ως ευμάρεια, είτε ως στέρηση, διεκδικούν να σφραγίσουν τον παρατεταμένο εκσυγχρονισμό σε αναμονή.

**

Ο φόβος συνοδεύει την ύπαρξη και κάθε διαβεβαίωση  για το μέλλον ακούγεται ανακουφιστική. Δεν θα απαντηθεί το ερώτημα, αν ο φόβος καθόρισε τη στάση των πολλών στην καραντίνα, αν μόνο αυτός εγγυήθηκε τη συμμόρφωση και  την ασφαλή πορεία. Ακούγονται ευχάριστα τα λόγια για τον «ώριμο λαό». Μπροστά όλες οι ευκαιρίες επιβεβαίωσης. Τα τροχαία και οι νεκροί που θα αφήσουν πίσω τους, η ένταση του ενδιαφέροντος για την αξία της ζωής , το φως που θα πέσει επάνω τους, θα μας ανακαλέσουν στην πραγματική κατάστασή μας.

**

Η άγονη πολιτική συζήτηση θα έλθει – φοβάμαι – να απλωθεί σαν πυκνή σκόνη πάνω στους γνώριμους σταθερούς τόπους. Από το φόβο του θανάτου μπορεί να συναντηθούμε με το φόβο της αλλαγής και από την ανησυχία  κάθε μεταβολής, να μεριμνήσουμε επιμελώς για την επιστροφή στον πυρήνα των αδιατάρακτων πρϋποθέσεων ενός τύπου εξουσίας. Αδιάφοροι  παρατηρούν οι προνομιούχοι κοινωνοί της.