Εφημερίδα, ΤΟ ΒΗΜΑ, 09/02/2020
Αν ονομάζαμε την κατάσταση πριν από την κρίση «παλαιά τάξη πραγμάτων», η τελευταία μπορεί δίκαια να είναι περήφανη για την αξιοθαύμαστη αντοχή της.
Η μόλις προηγούμενη πολιτική φάση έκλεισε με τις εκλογές του περασμένου Ιουλίου. Και ξεκίνησε να μετρά αντίστροφα ο χρόνος για την Κυβέρνηση και να γνωρίζουμε την προθεσμία. Έχουν περάσει εξι μήνες και παρά την έντονη δραστηριότητα και κίνηση του κυβερνητικού σχήματος, μια δυναμική του παρελθόντος κερδίζει συχνά, στα μικρά ή μεγάλα της πράξης, τις εντυπώσεις.
Είναι αλήθεια ότι η Κυβέρνηση έχει κάνει σημαντικά βήματα και στο μέτωπο της οικονομίας, όπου μια νέα ισορροπία σταθερά εγκαθίσταται και στην επιδίωξη της ασφάλειας και στο λεγόμενο εθνικό μέτωπο, με ενδιαφέρουσα κινητικότητα, σχέσεις και συμμαχίες. Την ίδια ώρα στέκει αμήχανη μπροστά στις εκδηλώσεις αντοχής της παλαιάς τάξης πραγμάτων.
Είναι φανερό, με αφορμή μικρά ή μεγάλα ζητήματα που αναδεικνύει η επικαιρότητα των ημερών, ότι όχι μόνο η Κυβέρνηση αλλά και όλοι στη χώρα, πολιτικοί και πολίτες, βρίσκονται, βρισκόμαστε μπροστά σε μια «νέα ευθύνη».
Αν και η ευθύνη είναι πάντα μία και το σώμα της αδιαίρετο, το καθήκον του νέου ορισμού της βρίσκεται μπροστά μας. Και δεν αρκεί να την διακηρύσσουμε, θα λέγαμε στην Κυβέρνηση. Οφείλουμε - και πρώτα αυτή - να βγούμε προς συνάντησή της. Η νέα ευθύνη είναι η πρόκληση ενός ρήγματος. Ενός ρήγματος με την «παλαιά τάξη πραγμάτων», είτε αυτή εκφράζεται με τους γνωστούς τρόπους κυριαρχίας, είτε μεθοδεύει την μακροημέρευσή της μέσα από την έμπρακτη υπονόμευση προσδοκίας κάθε αλλαγής. Η απογοήτευση των πολλών θα αποδειχθεί το καλύτερο όπλο υπέρ του ιδιοτελούς εαυτού της. Η απογοήτευση αυτή θα μεγαλώσει τα «χρέη» της Κυβέρνησης και θα πληρωθούν ακριβά από την ίδια.
Χωρίς τον άνεμο της «νέας ευθύνης» η χώρα δεν μπορεί να προχωρήσει. Και το περιεχόμενο της πνοής του είναι πάντα ένα και αμετάθετο. Η αλήθεια. Η ευθύνη αυτή ισοδυναμεί με μια νέα περιγραφή, χωρίς παραποίηση. Για την πραγματική κατάστασή μας, για την οικονομία, για την ανάπτυξη, για την Παιδεία, το περιβάλλον, τα ελληνοτουρκικά, το μεταναστευτικό, τους κινδύνους, τις μελλοντικές ανάγκες και απαιτήσεις, τη σύνδεση με το σύγχρονο κόσμο, τις επιστημονικές προόδους και τη νέα γνώση. Και πάνω από όλα η Κυβέρνηση να μιλήσει για την ανάγκη σεβασμού στον Νόμο και την αξία πολιτισμού που αυτό σημαίνει. Να υπηρετήσει αυτό το στόχο χωρίς συμβιβασμούς και φόβο. Με αυστηρή εναντίωση απέναντι σε κάθε ανομία.
Για την Κυβέρνηση κυρίως, η εντολή της νέας ευθύνης, που τα πράγματα πολλαπλασιάζουν, ορίζει και τον πεπερασμένο κόσμο της. Θα αναμετρηθεί με το χρόνο. Είναι πάντα χρήσιμο να καταλαβαίνουν οι κυβερνώντες πόσο γρήγορα εγκαταλείπει την εξουσία ο χρόνος.
Εφημερίδα, ΤΟ ΒΗΜΑ, 26/01/2020
Έχουν χάσει πια τη λάμψη τους οι σικελικές εκστρατείες. Ένα πνεύμα λογικής, αυτοπεριορισμού και στοχαστικής σύνεσης μοιάζει να κερδίζει στο πολιτικό μέτωπο.
Εφημερίδα, ΤΟ ΒΗΜΑ, 12/01/2020
Με πυκνά γεγονότα κυλάει ήδη ο νέος χρόνος. Αυτός που έφυγε θα μπορούσε να πάρει μαζί του τις εριστικές συζητήσεις. Μια δεκαετία εντάσεων και τυφλής σύγκρουσης μοιάζει να τελειώνει. Σαν να έχει έρθει «το πλήρωμα του χρόνου» για μια μετάβαση. Κάποια βήματα αργής ωρίμανσης είναι δυνατά ή έχουν ήδη συντελεστεί.
Τώρα πια μοιάζει πιο εύκολο να ξεχωρίσουμε αυτό που έχει ήδη πεθάνει και να στηρίξουμε καλύτερα αυτό που πρέπει να μείνει ζωντανό. Όλο πιο δύσκολα τα ασήμαντα και η σκιά τους θα κρύβουν τα σημαντικά. Και μπορούμε να κερδίζουμε την παράλυση που γεννάει η αδυναμία διάκρισής τους. Σήμερα βρισκόμαστε σε καλύτερη θέση.
Ξέρουμε πια ότι η γη δεν είναι επίπεδη. Και μαζί με αυτή τη γνώση μάθαμε καλύτερα ότι η απλοποίηση των συνθηκών της εποχής, είχε και έχει μέσα της κάτι σαν διαγραφή της πραγματικής ζωής. Η γη δεν είναι επίπεδη και κινείται, όπως ακατάπαυστα σε μεταβολή βρίσκεται ο πραγματικός κόσμος, σε μια διαρκή νέα σύνθεση. Που φέρει εντός της κάθε τι που προηγήθηκε, ως νέο όμως «υλικό» που προετοιμάζει και αυτό κάτι νέο, εργαζόμενο για την επόμενη φάση.
Ξέρουμε πια ότι δεν μας επιβουλεύονται εξωτερικοί εχθροί. Ο έξω κόσμος δεν κοιμάται και ξυπνάει με την αγωνία της καταστροφής μας. Η αντικειμενική ύπαρξή του ορίζει τους υποχρεωτικούς συνομιλητές μας. Ο κόσμος εκτός καλεί τον οικισμό μας να κατεδαφίσει τα τείχη και στην ανοιχτή πεδιάδα της ιστορίας να συναντηθεί μαζί του. Αυτή η ανάγκη μοιάζει πια να είναι ένα κέρδος της συνείδησης του σύγχρονου Έλληνα. Η Κυβέρνηση φαίνεται να αντιλαμβάνεται την εποχή.
Συχνά στην ιστορία του ανθρώπου τα γεγονότα δεν αφήνουν την εμπειρία να σκουριάσει. Και αυτή συχνά μας προστατεύει, ώστε δυσκολότερα να ξαναπέσουμε στα ίδια λάθη. Ήδη η χώρα μετατοπίζεται σε αυτό το μέτωπο σε καλύτερη θέση. Οι πολιτικές δυνάμεις αναζητούν για τον εαυτό τους έναν νέο δρόμο μέσα σε αυτή την αόρατη μεγάλη μεταβολή. Μια νέα φυσιογνωμία της χώρας μπορεί να διαμορφωθεί. Με περισσότερο ορθολογισμό, με δυναμωμένη την κριτική σκέψη, με απωθημένο τον πειρασμό του ψεύδους. Ο σεβασμός των ανθρώπων στις αντικαπνιστικές ρυθμίσεις δίνει ένα μήνυμα. Είναι καιρός και άλλα μέτωπα να ρθούν μπροστά, από, για παράδειγμα, τα τροχαία εγκλήματα μέχρι μια δημόσια επίμονη συζήτηση για το περιβάλλον και την προστασία του.
Το εμπόδιο στην κίνηση, όχι μόνο στην Ελλάδα σήμερα, αλλά σε όλες τις εποχές, είναι ο παλαιός εαυτός. Και εμείς έχουμε μπροστά μας τον παλαιό εαυτό μας. Γνωρίζοντας ότι « δεν υπάρχει ειρήνευση, ούτε γαλήνη», διατυπώνω τη βεβαιότητα ότι μπορούμε σήμερα να ακολουθήσουμε μια πορεία καλύτερα ζυγισμένη, ανάμεσα στην παραπλάνηση, την αυταπάτη και την ευθύνη.
Εφημερίδα, ΤΟ ΒΗΜΑ, 19/01/2020
Μετά το 1974 η πολιτική ζωή εξελίχθηκε με οδηγό το αναμενόμενο. Μια συμβατική κατάσταση επικράτησε στο χρόνο και οι συνήθεις πρακτικές μηχανικά καθόριζαν την πορεία. Τεχνάσματα, έξαρση, επιβολή, παραπλάνηση, πανουργία, σκιρτήματα προόδου και αναδιπλώσεις συντηρητισμού.
Οι εύκολοι πόροι τροφοδότησαν μια σχετική ευμάρεια και αυτή πάνω στην πλάνη μιας άκοπης και εγγυημένης για πάντα από το κράτος θετικής γραμμικής εξέλιξης.
Η κρίση, το κάθε τι μικρό ή μεγάλο που τη συνιστά, θέτει σε αμφισβήτηση τις βεβαιότητες, την ώρα που τα έσω θεμέλιά τους μένουν ανέγγιχτα. Θολή εικόνα του κόσμου, άρνηση κατανόησης, προσκόλληση στα παλαιά πρότυπα.
Καρπός αυτής της ανωριμότητας υπήρξε ο ΣΥΡΙΖΑ. Και αυτός, παρά τις ιαχές περί του αντιθέτου, υπήρξε μια ασπρόμαυρη φωτοτυπία αυτού που είχε προηγηθεί. Ήταν ο ίδιος κόσμος στην τελευταία απεγνωσμένη φάση του.
Το αδιέξοδό της έφερε τον κ. Μητσοτάκη στην Κυβέρνηση. Μαζί με μια προσδοκία αλλαγών, με μια ελπίδα νέας σελίδας. Μια άρρητη ευχή νέας αρχής υπήρχε και υπάρχει στην εντολή της κάλπης του περασμένου Ιουλίου.
Μέσα σε ένα πολτικό σύστημα που εργάσθηκε με επιμέλεια όλες αυτές τις δεκαετίες για την περίφραξη του εαυτού του, δέσμιο συμπεριφορών που έχουν τη δύναμη αρχέγονων βιωμάτων, ο κ. Μητσοτάκης βρίσκεται υποχρεωμένος και σήμερα και αύριο, να αρνηθεί τα στερεότυπα που το καθόρισαν. Καλείται να αρνηθεί και να σπάσει τη μίμηση των προτύπων. Καλείται να αφήσει πίσω του τη μεθόριο της σημερινής κατάστασής μας και να κινηθεί με ταχύτητα στην επικίνδυνη ανασφαλή ζώνη της επόμενης φάσης, σε μια πορεία αλλαγών.
Υμνούνται συχνά οι συμβολισμοί στην πολιτική, αυτή όμως ορίζεται από τις αποφάσεις και τα αποτελέσματά τους. Η επιλογή της κ. Σακελλαροπούλου για την Προεδρία της Δημοκρατίας είναι μια άρνηση των προτύπων και της μίμησής στους. Είναι κάτι περισσότερο από τα θετικά που φέρει το πρόσωπο και που τόσο εξαντλητικά επισημάνθηκαν τις τελευταίες μέρες. Είναι μια νέα παράσταση στη συνείδηση. Που διαβάζεται με την ένταση που τη συνοδεύει και κατανοείται με την αλλαγή που προκαλεί και κυοφορεί.
Η ευρεία συναίνεση στην εκλογή της σιωπηρά χαράζει βαθύτερα αυτό το μήνυμα. Συχνά η πραγματικότητα και οι ανάγκες της κινεί με δύναμη τη ζωή βουβά, χωρίς μεγάλες εξάρσεις. Μέσα στην αργή κίνηση θεμελιώνεται η αλλαγή. Αργά διαβρώνει την πέτρα το νερό.
Ενώ όλα βρίσκονται σε κίνηση η Αντιπολίτευση μοιάζει, στη φάση που διανύουμε, να διστάζει για τις επιλογές και την πορεία της. Κυρίως η Αξιωματική, ταλαντεύεται, σε μια νέα δύσκολη αναζήτηση. Ο χρόνος τρέχει πιο γρήγορα από τα σχέδια των πρωταγωνιστών. Αν κάποιος έχει υποχρεώση να βιαστεί, είναι η Κυβέρνηση. Καθώς ένας κόσμος του παρελθόντος είναι ήδη νεκρός, το ταχύτερο βήμα της είναι η μόνη επιλογή της.
Εφημερίδα, ΤΟ ΒΗΜΑ, 29/12/2019
Είχε μέσα της κάτι από την ελπίδα κάθε μεγάλου σχεδίου εκείνη η επανερχόμενη συζήτηση. Κινητήρια σαν μεγάλος σκοπός. Στην παρέα της Πρωτοχρονιάς κατέληγε σε αντιδικία. Η ευχή «να βρούμε φέτος τη χαμένη πηγή» δεν είχε πολλούς οπαδούς. Είχαν περάσει πολλές δεκαετίες και το επιχείρημα ήταν ισχυρό. Δεν μπορεί να υπάρχει πια εκείνη η χαμένη πηγή.
Ίδιοι τόποι, άλλες εποχές.
Ο θαλασσινός ορίζοντας κέρδιζε το καθημερινό βλέμμα. Η θάλασσα ήταν η αναπόδραστη φαντασία τους. Το χωριό κυλούσε στην πλάτη του βουνού, που όριζε δύο κόσμους. Μπροστά η θάλασσα, πίσω ο τόπος του καθημερινού τους μόχθου. Εκεί στα φροντισμένα κτήματά τους, ελαιώνες, μπαξέδες, αμπέλια και περιβόλια, περνούσαν σχεδόν όλο τους το βίο. Δύσκολη και δυσπρόσιτη γη, που έπαιρνε ζωή από την ανάγκη και την επιμονή των ανθρώπων.
Τα χρόνια πέρασαν. Και δεν ξεχάστηκαν μόνο εκείνες οι εποχές, ξεχάστηκαν μαζί τους και οι τόποι. Κτήματα που άνθιζαν και καρποφορούσαν, πεζούλες καταπράσινες από περιβόλια και αμπέλια εγκαταλείφθηκαν. Η φύση κέρδισε το χώρο. Μόνο οι διηγήσεις έφερναν στο νου τις παλαιές εικόνες.
Η ιδέα να ανακαλύψουμε τη χαμένη πηγή, που κατοικούσε στη σκέψη μας, συχνά μας προκαλούσε. Όλα τα σχέδια κάθε Πρωτοχρονιάς είχαν αναβληθεί. Και οι παλαιότεροι πάντα μας απέτρεπαν: «Δεν υπάρχει πια πηγή, δεν υπάρχει πια στέρνα». Η περιέργεια είναι, όμως, πάντα ένα κίνητρο και η επιμονή ανοίγει πάντα ένα δρόμο. Βρεθήκαμε τέσσερις άνδρες στο σημείο που κανονικά θα βρισκόταν η πηγή, η στέρνα και η καρποφόρα πεζούλα, εκεί που η Χρυσώ και ο Κυριάκος πολλαπαλασίαζαν με την εργασία τα αγαθά της.
Η ζουγκλώδης βλάστηση πολλών δεκαετιών μας έκοβε ακόμη και το βλέμμα. Πώς θα τη βρούμε, πώς θα φτάσουμε στην πηγή; Η προσπάθεια ξεκίνησε. Ο Νεκτάριος, χειριστής των σύγχρονων μέσων, ψηλαφίζει τη γη, σημείο προς σημείο, με μεγάλη τέχνη. Και ανοίγει σιγά – σιγά το δρόμο. Ο Γιάννης ανακαλούσε διαρκώς τις αναμνήσεις του. Ήταν, θα λέγαμε σήμερα, το GPS της παρέας. Και ο Μάριος, μας θύμιζε διαρκώς και ενοχλητικά τους κινδύνους. Προχωρούσαμε. Ανοίγουμε δρόμο στην κατάφυτη πλαγιά. Γεμάτοι αμφιβολία για την κατεύθυνσή μας και ανταλλάσσοντας αθεμελίωτα επιχειρήματα και υποθέσεις, συνεχίζαμε να πιστεύουμε ότι θα βρούμε, τελικά, τη χαμένη πηγή.
Ξαφνικά, μια κραυγή παιδικού ενθουσιασμού μας ενώνει. Φάνηκε πίσω από την πυκνή συστάδα των κορμών μια μικρή λευκή πέτρινη επιφάνεια. Ήταν η χαμηλή μάντρα που συγκρατούσε το νερό της χαμένης πηγής. Σε λίγο, ο πηλός που πάτησαν τα πόδια μας και οι ψάθες μέσα στο αδιαπέραστο φύλλωμα, ήταν τα πρώτα μηνύματα ότι η πηγή ήταν κοντά μας.
Ασίγαστος πια ο ενθουσιασμός μας επιβεβαιώνεται με έναν αυθόρμητο εναγκαλισμό, εκεί στην άκρη του Θεού, δίπλα στην πηγή των θρύλων. Ούτε νύμφες, ούτε νεράιδες στα νερά του βουνού, όπως μας έλεγαν μικροί. Μόνο η ανείπωτη χαρά να βλέπεις τη χαμένη πηγή, προσιτή πια, να κυλάει αργα, μέσα στην παλαιά στέρνα. Καμιά αμφιβολία δεν πρέπει, τελικά, να σε σταματά και κανένας φόβος αποτυχίας δεν έχει θέση στην προσπάθεια. Παντού μπορεί να υπάρχει μια χαμένη πηγή.
Σταθήκαμε για λίγο και παρατηρούσαμε το νερό να τρέχει. Και είχε ο καθένας μια μικρή ιστορία να πει. Την επόμενη Πρωτοχρονιά κανείς δεν έφερε αντιρρήσεις για τις ευχές. Όλα μπορεί να συμβούν.
Υ.Γ. Σε παραλλαγή του περιλαμβάνεται στο μικρό βιβλίο μου «10+10 κείμενα για την πολιτική και την ύπαρξη».